آموزه‌های اخلاقی از مواجهۀ حاکمان دینی و غیردینی با مصلحان و منتقدان با تاکید بر احیاء علوم‌الدین امام محمد غزالی

منتقدان در هر جامعه، از حقوقی برخوردارند که گاه این مهم نادیده گرفته می‌شود. شیوۀ مواجهۀ حاکمان با این گروه، سرشار از آموزه‌های اخلاقی و تعلیمی است که در احیاء علوم‌الدین مورد مطالعه قرار گرفت. غزالی در این اثر، ضمن بررسی زندگی حاکمان و برشمردن فضایل و رذایل اخلاقی حاکمان‌ دینی و غیردینی و منش و بینش آن‌ها در مواجهه با منتقدان، به تبیین آموزه‌های تعلیمی پرداخته است. حاکمان دینی در این پژوهش شامل پیامبر اکرم(ص)، برخی معصومین(ع) و خلفای ‌راشدین و حاکمان غیردینی، شامل برخی خلفای اموی و عباسی است. در این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیل محتوا تدوین شده‌، ضمن بررسی چهار ربع کتاب احیاء علوم‌الدین، شاهد صفات نیکو و نکوهیدۀ حاکمان در مواجهه با منتقدان هستیم که واکنش حاکمان دینی و غیردینی و آموزه‌های اخلاقی از این مواجهه‌ها، جداگانه بررسی شده است. صفات اخلاقی نیکو شامل رعایت ادب، عفو و بخشش، صبر و بردباری، طلب هدایت، مدارا و انتقادپذیری است و صفات اخلاقی نکوهیده شامل خشم، ناشکیبایی، آزار، شکنجه و قتل می‌شود. موضوع این پژوهش، به‌خاطر تازگی و به‌روز بودن، امروزه هم می‌تواند مورد اقبال واقع‌ شود و برای جامعه، کاربردی ارزنده و آموزنده داشته باشد.