شیوه‌های تربیت بر پایۀ اصول عرفانی در حدیقه الحقیقه سنایی

تعلیم کوششی برای آشنا ساختن نسل جوان با دستاوردهای نسل‌های گذشته و تربیت به معنی پرورش نفس انسان برای درک فضایل است. موضوع ادبیات تعلیمی، مسائل تربیتی است. متون عرفانی را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن جنبه‌های تربیتی آن بررسی کرد؛ چون پرورش فضایل اخلاقی، ارزش‌های فلسفی و دینی، کمال، زیبایی و معرفت را در اولویت قرار می‌دهد. اما تعلیم و تربیت عرفانی به موضوعات فراتر از مسائل سطحی اخلاقی می‌پردازد؛ زیرا سالک از این مراحل گذشته و با عرفان عملی، در مقام رسیدن به قرب حق است. بنابراین اعمال و رفتاری را تعلیم می‌دهد که به تصفیۀ باطن و تعالی روحی می‌انجامد. حدیقۀ سنایی به‌عنوان اولین منظومۀ تعلیمی عرفانی شناخته می‌شود. پرسش اصلی و هدف پژوهش حاضر، مسئلۀ ارتباط روش‌های تربیتی حدیقه با اهداف و اصول عرفانی است. بدین منظور آموزه‌های تربیتی حدیقه، از منظر اصول تعلیم و تربیت در متون تصوف و عرفان بازخوانی گردید و داده‌های آن به‌روش کتابخانه‌ای گردآوری شد. این تحقیق ماهیت توصیفی و رویکرد تحلیلی دارد و بر مبنای یافته‌های آن، درون‌گرایی در قالب معرفت، عشق و انحلال فردیت، اصول مهم تربیت عرفانی هستند که سالک متربی باید با اتکا به آن‌ها مراحل و منازل مختلف را برای وصال به حقیقت طی کند. تعلیم پیر در قالب آموزه‌های مستقیم و غیرمستقیم، روش‌های دیگرسازی هستند که در مکتب سنایی برای تربیت سالک به‌ کار می‌رود تا او بتواند شایستگی خودسازی مورد نظر سنایی را به‌ دست آورد. با این نتایج، حدیقۀ سنایی، یکی از مراجع ادبی‌تعلیمیِ اهداف و روش‌های تربیت عرفانی به شمار می‌آید.