بررسی توصیه‌های عام و خاص (وصیت‌نامه) در ساقی‌نامه‌ها (بر مبنای تذکرۀ میخانه، پیمانه، ساقی‌نامه‌سرایان آذربایجان و سایر ساقی‌نامه‌ها)

ساقی‌نامه‌ها از انواع ادبی غنایی هستند که شاعر در آن‌ها ابیاتی خطاب به ساقی، مغنّی و مطرب سروده، از او طلب باده و نواختن ساز و سرود می‌کند. سرایندگان در این نوع ادبی، علاوه بر مضامین خمری و میخانه‌ای و توصیف‌ باده، جام، ساقی و... مضامینی دیگری دربارۀ دنیای فانی و بی‌اعتباری مقام و منصب ظاهری، ناهنجاری روزگار، دورویی مردم زمانه و... نیز آورده‌ و در ضمن آن‌ها کلمات حکمت‌آمیز هم افزوده‌اند. یکی از مفاهیم پرکاربرد و موضوعات مهم در ساقی‌نامه‌ها نکات اخلاقی و تعلیمی و عبرت‌آموز است. نگارندگان در این جستار، توصیه و وصیت‌نامه در ساقی‌نامه‌ها را بررسی می‌کنند. این پژوهش با شیوۀ توصیفی-‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به بررسی و تحلیل موضوع توصیه به‌شکل عام و وصیت‌نامه به‌شکل خاص در ساقی‌نامه‌ها پرداخته است. بررسی‌ها نشان از آن دارد که سفارش و توصیۀ عام در این نوع ادبی شامل اندرزها و پندهای اخلاقی (اعم از سفارش به انجام فضایل و نیکی‌ها و ترک رذایل و بدی‌ها) عرفانی، خیامی و کشورداری است. توصیه‌های خاص (وصیت‌نامه) که مراد از آن سفارش‌هایی در سیاق وصیت‌نامۀ شرعی با بیانی ادیبانه است نیز در شعر برخی از ساقی‌نامه‌سرایان چون ملاهادی سبزواری و والی کرمانی و محمدحسن سهایی وجود دارد که سرایندگان در آن‌ها سفارش به امور مربوط به مرگ و خاک‌سپاری را در فضایی میخانه‌ای به تصویر کشیده‌اند.