تاثیر فرهنگ استراتژیک بر غیر‌تسلیحاتی ‌ماندن برنامه هسته‌ای ایران

با گذشت دو دهه از مناقشه درباره برنامه هسته ای ایران و به‌رغم توسعه تمام‌عیار آن، این برنامه همچنان غیرتسلیحاتی است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها اعلام کرده که ایران دارای مواد و ظرفیت کافی ساخت سلاح هسته‌ای است ولی اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهد ایران برنامه‌ای برای ساخت چنین تسلیحاتی دارد. نهادهای اطلاعاتی غربی، از جمله آمریکا هم ارزیابی مشابهی دارند. انگیزه برنامه ایران از منظر رئالیستی امنیتی است، با این حال پرسش پراهمیت این است که چرا تاکنون برنامه هسته‌‌ای ایران غیرتسلیحاتی مانده به‌ویژه با توجه به اینکه جهان، دولت‌هایی را تجربه کرده که بعد از دستیابی به ظرفیت لازم، سلاح هسته‌ای ساخته‌اند. فرضیه مقاله این است که فرهنگ استراتژیک در ایران، دو عنصر مهم دارد که غیرتسلیحاتی ماندن برنامه هسته‌ای را توضیح می دهد؛ عنصر اول، توسعه نیافته و بسیط‌ ماندن مفهوم قدرت است که منجر به توسعه مفاهیم پایه ای رئالیسم مانند بازدارندگی هسته ای و موازنه قوا به معنایی نشده که قدرت های جهانی آنها را فهم و تجربه کرده اند. از دیگرسو، تجربه ایران از تهدید و بقا، همچنان در سطح سنتی است، یعنی ایران هیچگاه مانند امریکا، شوروی، چین یا حتی پاکستان، در معرض تهدید هسته ای مستقیم یا فوری نبوده و درنتیجه بهرغم تولد و توسعه برنامه ایران مبتنی بر دغدغه‌های امنیتی، تصمیم سازان استراتژیک هیچگاه در معرض جبر تکمیل آن نبوده‌اند. به علاوه، سنتی ماندن تجربه ایران از تهدید و بقا، نگاه تصمیم سازان و افکار عمومی به تسلیحات هسته ای را تک چهره‌ای کرده، یعنی سلاح هسته ای صرفاً وسیله ای برای کشتار جمعی تلقی می شود نه بازدارندگی. عنصر دوم، برجستگی بعد غیرمادی قدرت در اندیشه ایرانی است که بر خلاف برجستگی بعد مادی قدرت در رئالیسم، مفاهیمی مانند جوانمردی را، در مقایسه با سلاح که تجلی بعد مادی است، در مرکز توجه قرار می دهد. اثر بعد غیر مادی تا امروز در فرهنگ استراتژیک ایران ادامه دارد. به رغم انگیزه های امنیتی برنامه ایران، مجموعه این متغیرها باعث شده فرهنگ استراتژیک مانند پرچینی، مانع تکمیل حلقه آخر زنجیره هسته ای شود. روش پژوهشدر این مقاله، توصیفی تبیینی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است.

the influence of strategic culture on non-weaponization of iran’s nuclear program

after two decades of controversy over iran’s nuclear program, and despite the genuine development of the program, it is still non-weaponized. the international atomic energy agency has frequently stated that iran has sufficient material and capacity to produce nuclear weapons, but there is no information to prove that iran intends to produce such weapons. western intelligence agencies including united states, have also a similar assessment. from the viewpoint of realism, the motivation behind iran’s program is security. however, the important question is that why its nuclear program has not been weaponized, especially considering that the world has experienced the states that have produced nuclear weapons after achieving the necessary capacity. the hypothesis is that the strategic culture in iran has two important elements which expalin why the nuclear program has not been weaponized. the first element is that the concept of power has remained undeveloped and simplified which has not led to the development of the basic concepts of realism such as nuclear deterrence, and the balance of power in a sense that the world powers has understood and experienced it. on the other hand, iran’s experience of threat and survival is still at the traditional level, that is iran has never been under the direct or imminent nuclear threat like the us, the soviet, china or even pakistan. and as a result, despite the appearance and development of iran’s program based on security concerns, the strategic decision-makers have never been under the pressure to complete it. in addition, iran’s traditional experience of threat and survival has made the decision-makers and public opinion to have one-sided look about the nuclear weapons, it means that they consider nuclear weapons as the only means for mass killing not for deterrence. the second element is the prominence of the non-material aspect of power in iranian thought which contrary to the prominence of the material aspect of power in realism, focuses on concepts such as manhood compared to the weapon which represents the material aspect. the effect of the non-material aspect has so far continued in the strategic culture of iran. despite the security motivations of iran’s program, these variables have caused the strategic culture like a fence to prevent the last segment of the nuclear chain from being completed. the methodology of the paper is descriptive explanatory and the method of data collection is library.