اثر مصرف بهینه نیتروژن در کاهش اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه برخی ژنوتیپ‌های گندم نان دیم

این پژوهش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به صورت کرت‌های دو بار خرد شده با دو زمان مصرف (کل نیتروژن در پاییز و در پاییز و در بهار) در چهار سطح نیتروژن (صفر، 30، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) روی هفت ژنوتیپ گندم دیم در سه تکرار در سال زراعی 90-1389 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه به اجرا درآمد. صفات مختلف گیاهی مرتبط با تنش خشکی و تنش نیتروژن اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد شاخص حساسیت به تنش خشکی (ssi) مناسب‌ترین شاخص برای بررسی ارتباط بین تنش خشکی و مدیریت‌ نیتروژن بود. بر اساس این شاخص مصرف 30، 60 و 90 کیلوگرم نیتروژن در هکتار توانست شدت تنش خشکی را به ترتیب 55، 88 و 64% کاهش دهد که این نسبت‌ها معادل با افزایش به ترتیب 810، 1362 و 942 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه بود. در محدوده مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن (0 = nd) شاخص حساسیت تنش خشکی به کمینه مقدار خود رسید ولی در مقادیر بالاتر (0 < nd) و پایین‌تر (0 > nd) از آن افزایش یافت، به طوری که در محدوده پایین‌تر 5/4 برابر محدوده بالاتر بود. با کاهش هر 10 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن، شاخص ssi، 15/0 افزایش و عملکرد دانه 171 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. نتایج نشان داد، برای تولید عملکردهای بیش از 2500 کیلوگرم در هکتار تیمار n60 و برای عملکردهای پایین‌تر از 1900 کیلوگرم در هکتار تیمار n30 مورد نیاز بود که برای محدوده 0 > nd مصرف تقسیطی و برای 0 < nd مصرف پاییزی مناسب بود. در محدوده مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن (0 =nd ) زمان مصرف نیتروژن تاثیر معنی‌داری نداشت. شاخص میانگین حسابی (mp) چهار ژنوتیپ رصد، cereal4، آذر2 و اوحدی و شاخص ssi سه ژنوتیپ cereal2، cereal4 و رصد را متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها شناسایی کردند. در حالی‌که برای کاهش اثر تنش خشکی از طریق مصرف بهینه نیتروژن، ژنوتیپ‌های cereal2، cereal4 و رصد مناسب‌ترین ژنوتیپ‌ها شناخته شدند. نتایج این پژوهش نشان داد علاوه بر این‌که بین تنش خشکی و مدیریت مصرف نیتروژن اثر متقابل وجود دارد، با مدیریت بهینه مصرف نیتروژن نیز می‌توان شدت اثر تنش خشکی بر عملکرد گندم دیم را کاهش داد.