تعیین تحمل به سرما در برخی از ژنوتیپ های گندم نان، گندم دوروم و جو

تنش سرما از عوامل محدود کننده تولید گندم و جو در مناطق سرد کشور است. تا کنون میزان تحمل فنوتیپی به تنش سرما به صورت کمی در بین ارقام گندم و یا جو تعیین نشده است. در این تحقیق 32 ژنوتیپ گندم نان، 8 ژنوتیپ گندم دوروم و 54 ژنوتیپ جو عادت داده شده به سرما (acclimated) به مدت 5-6 هفته در شرایط مزرعه ( فضای آزاد) در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1382-1381 در ایستگاه مراغه کاشته و با هدف مقایسه ژنوتیپ ها از نظر میزان تحمل به تنش سرما بررسی شدند. میزان تحمل به سرما بر اساس روش lt50دمای انجماد که 50% بوته ها بر اثر آن دما از بین می روند) با استفاده از فریزر آزمون انجماد قابل تنظیم با رایانه تعیین شدند. بر اساس نتایج، ژنوتیپ های زمستانه گندم نان ایرانی با داشتن میزان تحمل به سرما (lt50) بین 14- تا 17- درجه سانتی گراد تحمل متوسط به سرما داشتند. در بین کلیه ژنوتیپ های گندم نان حداکثر میزان تحمل به سرما مربوط به رقم زمستانه نورستار (norstar) با lt50=-25 درجه سانتی گراد انتخابی از منطقه بسیار سرد کانادا بود. ژنوتیپ های گندم دوروم کمتر از ژنوتیپ های گندم نان تحمل به تنش سرما نشان دادند و میزان lt50 آن ها از 10- تا 14- درجه سانتی گراد متغیر بود. ژنوتیپ های تیپ زمستانه جو مثل رقم کولد (kold) و لاین های نبراسکا از کشور آمریکا و نیز رقم روسی دوبرینیا (dobrynia) بیشترین میزان تحمل( lt50 مساوی با 15- درجه سانتی گراد) و ژنوتیپ های جو حاصل از دو رگ های ژنوتیپ های والدین ایرانی با ارقام خارجی تحمل متوسط lt50) مساوی با 12- ) به سرما داشتند. اکثر ژنوتیپ های جو دریافتی از مرکز بین المللی ایکارد lt50 (icarda) کمتر از 12- درجه سانتی گراد داشتند و بسیارحساس به تنش سرما بودند. این نتایج بیانگر آن هستند که میزان تحمل ژنوتیپ ها به قابلیت سازگاری آن ها به شرایط آب و هوایی مناطقی دارد که از آن مناطق منشاء گرفته و سازگار شده اند. اگر چه از روش lt50 عمدتا در شرایط کنترل شده برای ارزیابی ژنوتیپ های غلات استفاده می شود ولی از نتایج این آزمایش ها استنباط می شود که با استفاده از نمونه های عادت داده شده در شرایط فضای آزاد ( مزرعه) می توان منابع تحمل به سرما را غربال نمود. از ژنوتیپ های متحمل می توان به عنوان منابع تحمل در برنامه های دورگ گیری استفاده نمود.