برآورد عمل ژن و پارامترهای ژنتیکی صفات مرتبط با کیفیت نانوایی در گندم هگزاپلویید (Triticum aestivum L.)

به منظور برآورد عمل ژن‌ها و وراثت‌پذیری صفات مرتبط با کیفیت نانوایی در گندم نان از تلاقی‌های دای‌آلل کامل شش رقم گندم تجاری به نام‌های اترک، اروند، زرین، کرج-3، mv-17 و نوید استفاده شد. برای تهیه مواد ژنتیکی آمیزش‌های دو طرفه بین والدین در سال زراعی 89-1388 و آزمایش اصلی در یک طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 90-1389 درایستگاه تحقیقاتی ماهی‌دشت کرمانشاه انجام شد. صفات مرتبط با کیفیت نانوایی یادداشت‌برداری و به روش دی‌آلل دیپلوییدی و تریپلوییدی تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تجزیه واریانس داده‌ها، اختلاف معنی‌داری را بین ژنوتیپ برای صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد نشان داد. نتایج تجزیه و تحلیل گرافیکی نشان داد سهم اثر افزایشی ژن‌ها در کنترل بیشتر صفات مرتبط با کیفیت نانوایی بیش از سهم اثر غیرافزایشی است. بیشترین و کمترین میزان وراثت‌پذیری خصوصی به صفت شاخص سختی دانه و عدد فالینگ به‌ترتیب با 79 درصد و 31 درصد تعلق گرفت. واریانس افزایشی وابسته به جنین و اندوسپرم برای صفات درصد پروتیین دانه، سختی بذر، درصد جذب آب آرد، درصد گلوتن‌تر و شاخص گلوتن مشابه واریانس افزایشی به روش هیمن بود. اثر مادری به روش هیمن برای صفات مرتبط با کیفیت نانوایی همانند روش تجزیه تریپلوییدی معنی‌دار بود. با توجه به این که سهم اثر افزایشی در کنترل وزن هزار دانه، درصد پروتیین دانه، درصد رطوبت دانه، سختی بذر و حجم نان بیشتر و مقدار توارث‌پذیری خصوصی این صفات نیز بالا بود، برای بهبود آن‌ها می‌توان از روش‌های اصلاحی مبتنی بر گزینش استفاده کرد. صفات درصد جذب آب آرد، شاخص گلوتن و عدد فالینگ تحت تاثیر اثر افزایشی و غیرافزایشی بودند که همراه با روش گزینش می‌توان از تلاقی والدین مناسب و گزینش با تاخیر بهره جست.