بررسی فون سوسمارهای پناهگاه حیات وحش دودانگه در استان مازندران

کشور ایران در جنوب غرب آسیا به ‌‌دلیل داشتن مناطق اکولوژیک ویژه و زیستگاه‌های گوناگون، دارای تنوع چشمگیری از خزندگان است و از بین آنها سوسمارها بیشترین تنوع را دارند. سوسمار‌‌ها با توجه به تغذیه از بندپایان، نقش مهمی در کنترل جمعیت این موجودات دارند و کنترل‌‌کنندۀ بیولوژیک آفات گیاهی محسوب می‌‌شوند. با وجود مطالعات به‌‌نسبت گسترده‌‌ای که روی فون سوسمارهای ایران انجام شده است، همچنان به‌‌دلیل وسعت مناطق بیابانی و نیمه‌‌بیابانی و مناطق حفاظت‌‌شدۀ کوهستانی یا جنگلی، فون بسیاری از مناطق، مطالعۀ دقیق نشده است. پناهگاه حیات وحش دودانگه منطقه‌‌ای کوهستانی با اقلیم نیمه‌‌مرطوب معتدل و مساحتی بالغ بر 15673 هکتار است. این منطقه در حدود 95 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری در استان مازندران واقع است. هدف از این مطالعه، بررسی فون سوسمارهای پناهگاه حیات وحش دودانگه در استان مازندران است. جمع‌‌آوری نمونه‌‌ها از فروردین‌‌ماه 1396 تا اواخر آبان‌‌ماه 1396 از اوایل صبح تا اواخر شب (به‌‌طور معمول از ساعت 6 تا 23) در ایستگاههای مختلف انجام شد. نمونه‌‌ها طی بازدیدهای میدانی با روش پیمایشی و با دست جمع‌‌آوری و با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر شناسایی شد. از نمونه‌‌ها در طبیعت عکس‌‌برداری شد. صفات متریک شامل طول بدن و طول دم با استفاده از کولیس دیجیتال (با دقت 0.01) اندازه‌‌گیری شد. صفات مریستیک شامل تعداد فلس‌‌های دور میانۀ بدن، فلس‌های پشتی در ردیف طولی، فلس‌های گلویی، فلس‌‌های پشتی، فلس‌‌های زیردمی، فلس‌‌های زیر انگشت چهارم و منافذ رانی بررسی و تمام نمونه‌ها پس از اتمام بررسی، رهاسازی شد. برای تجزیه و تحلیل آماری داده‌‌ها از روش آمار توصیفی و نرم‌‌افزارهایspss 17  و excel 2016 استفاده شد. در این پژوهش، 54 نمونه سوسمار جمع‌‌آوری شد. در مجموع، هفت گونه سوسمار از هفت جنس و پنج خانواده شامل: آگامای قفقازی (paralaudakia caucasia) از خانوادۀ آگامیده، کلمره (anguis colchica) و لوس مار (pseudopus apodus) از خانوادۀ آنگوئیده، گکوی انگشت‌‌خمیدۀ خزری (tenuidactylus caspius) از خانوادۀ گکونیده، اسکینک مار چشم آسیایی (ablepharus pannonicus) از خانوادۀ سینسیده، سوسمار سنگی دریای خزر (darevskia caspica) و سوسمار سبز خزری (lacerta strigata) از خانوادۀ لاسرتیده شناسایی شد. خانوادۀ لاسرتیده بیشترین فراوانی را در بین خانواده‌‌ها داشت. در بین گونه‌‌ها، سوسمار سنگی دریای خزر بیشترین فراوانی (24 درصد) و کلمره (6 درصد) کمترین فراوانی را نشان دادند؛ همچنین تصاویر و کلید شناسایی گونه‌‌های پناهگاه حیات وحش دودانگه تهیه شد. طی این مطالعه گونه یا رکورد جدیدی از سوسمارها گزارش نشد؛ همین‌‌طور در بیومتری صفات نیز تغییرات چشمگیری نسبت به کلیدهای شناسایی موجود و گونه‌‌های مناطق دیگر ایران مشاهده نشد. با توجه به وسعت منطقه و کمبود نیروی کارشناس برای جمع‌‌آوری نمونه، به‌‌طور حتم احتمال یافتن گونه‌‌های دیگری در منطقه وجود دارد و نیازمند امکانات بیشتری است. پناهگاه حیات وحش دودانگه از معدود زیستگاهها و پناهگاههای حیات وحش طبیعی و بکر باقی‌‌مانده در استان مازندران است. از مهم‌ترین عوامل تهدید آن چرای بی‌‌رویۀ دام، قطع درختان منطقه و همچنین شکار غیرمجاز است. ارزش حفاظتی بیشتر سوسمارهای منطقۀ مطالعه‌‌شده ناشناخته است و با توجه به گسترش و توسعۀ روزافزون فعالیت‌‌های انسانی در منطقۀ مطالعه‌‌شده، ارزش حفاظتی سوسمارها به توجه بیشتری نیاز دارد.

investigation of the fauna of lizards in the dodangeh wildlife sanctuary in mazandaran province, iran

with its special ecological zones and various habitats, iran shows a considerable variety of reptiles, among which the largest variety is related to lizards. the purpose of this study is to investigate the lizard fauna of the dodangehwildlife sanctuary in mazandaran province. with an area of 15,673 hectares, dwr is located about 95 kilometerssoutheast of sari, mazandaran. samples were collected and analyzed from april 2017 to the end of november2017, and their metric and meristic traits were investigated. in this research, 54 lizard samples were collected. intotal, seven lizard species from seven genera and five families, including paralaudakia caucasia in the agamidae,anguis colchica, and pseudopus apodus in the anguidae, tenuidactylus caspius in the gekkonidae, ablepharuspannonicus in the sincidae, darevskia caspica and lacerta strigata in the lacertidae family were identified. thelacertidae had the most abundance among the families. among the species, darevskia caspica showed the highestfrequency (24%) and anguis colchica showed the lowest frequency (6%). also, the images and key identificationof species of the dodangeh wildlife sanctuary were prepared. considering the increasing development of human activities in the study area, the conservation value of lizards needs more attention.