مقایسۀ‌ قالب و اندازۀ بال در ماده‌‌های آندرومورف، جینومورف و جنس نر سنجاقک calopteryx intermedia با استفاده از ریخت‌‌سنجی هندسی

در برخی گونه‌‌های طیاره‌‌مانندها چندشکلی جنس ماده به‌‌صورت حضور دو یا چند فرم ریختی ماده در یک جمعیت وجود دارد که علت آن هنوز به‌‌طور کامل روشن نیست. به‌‌طور کلی، یکی از این فرم‌‌ها که آندرومورف (andromorph) نامیده می‌‌شود، ازنظر ریختی تا حدودی شبیه به نر است؛ یعنی ازنظر الگوهای رنگ و گاهی حتی از برخی جنبه‌‌های ساختاری یا رفتاری به جنس نر شباهت دارد؛ در حالی که فرم ریختی دیگر ماده که جینومورف (gynomorph) نامیده می‌‌شود، ازنظر ریختی با نر تفاوت دارد. براساس یافته‌‌ها، یک دلیل برای گسترش و ماندگاری این پدیده در طیاره‌‌مانندها به‌‌طور احتمالی کاهش آزار و اذیت ماده‌‌ها از سوی نرها در فصل زایش است. در گونۀ سنجاقک calopteryx intermedia selys, 1887، در لکۀ بالی نرها و ماده‌‌های آندرومورف شباهت رنگی وجود دارد؛ اما فرم‌‌های نر و مادۀ جینومورف در این گونه ازنظر قالب بال دارای دوشکلی جنسی‌اند و این تفاوت در قالب بال، باعث فرم پرواز متفاوت در نرها و ماده‌‌ها می‌‌شود؛ بنابراین برای کاهش آزار ماده‌‌ها از سوی نرها لازم است آنها دینامیک پرواز نرها را هم تقلید کنند؛ اما این امر با وجود قالب بالی مشابه با نرها ممکن می‌‌شود. در این مطالعه، علاوه‌‌بر شباهت رنگی لکۀ بالی نرها و ماده‌‌های آندرومورف، شباهت اندازه و قالب بال آنها به یکدیگر نیز بررسی شد؛ بدین منظور تعدادی از نرها و دو فرم ریختی ماده‌‌های این گونه، از اطراف رودخانۀ دالکی در نزدیکی شیراز جمع‌‌آوری و به کمک روش ریخت‌‌سنجی هندسی با یکدیگر مقایسه شد. نتایج این مطالعه نشان داد جنس نر ازنظر اندازه و قالب بال‌‌های جلو و عقب با هر دو فرم ریختی جنس ماده تفاوت معنی‌‌دار دارد؛ اما اختلافی از این نظر بین دو فرم ماده وجود ندارد؛ بنابراین به‌‌طور احتمالی مادۀ‌‌ آندرومورف نمی‌‌تواند فرم پرواز جنس نر را تقلید کند و به نظر می‌‌رسد آندرومورف‌‌ها که لکۀ بالی تیره‌‌رنگ شبیه به نرها دارند، به‌‌طور احتمالی نمی‌‌توانند سبب گمراه‌‌شدن نرها شوند و به‌‌طور احتمالی دلیل دیگری سبب وجود و بقای ماده‌‌های آندرومورف شده است.

A Comparison of Wing Shape and Size in Andromorph and Gynomorph Females with Males of Calopteryx Intermedia Using Geometric Morphometrics

AbstractFemale polymorphism is visible in some populations of Odonata species for unknown reasons. In general, one of the female forms which is more or less similar to males is called andromorph. Andromorph females show similar color patterns and sometimes, even some structural and behavioral aspects to the conspecific males, whereas gynochrome females are different from males. One mentioned reason for the existence and survival of this phenomenon in the odonates is the avoidance of male harassment toward females during the breeding season. Males and females of Calopteryx intermedia have sexual dimorphism in the wing shape. It represents differences in flight dynamic models of the two sexes. Therefore, the decrease of harassment of females by males needs mimicry of male’s flight dynamic, but this could be possible with the same wing shape as males but not gynomorph females. The results of the present study revealed that the shape of fore and hindwing of andromorph females were significantly different from males but not gynomorph females. As a result, it seems that andromorph females are not able to mimic the males’ flight and it seems that the andromorph females with a wing spot, approximately the same as that of conspecific males, cannot mislead the males. Thus, we have to seek other places for their existential reason(s) and survival.