بررسی ویژگی‌های مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی توده‌های با منشا ایرانی و خارجی مرزۀ تابستانه (satureja hortensis l) در شرایط کشت در مزرعه

مرزۀ تابستانه با نام علمی satureja hortensis l.، متعلق به خانوادۀ نعناعیان است. این گیاه از گیاهان دارویی مهم است که به‌‌صورت زراعی وحشی استفاده می‌شود. در این پژوهش، 20 تودۀ مرزۀ تابستانه از مناطق مختلف ایران و جهان جمع‌آوری و تنوع ژنتیکی آنها براساس صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی با تجزیۀ آماری تک‌‌متغیره و چندمتغیره بررسی شد. نتایج تجزیۀ واریانس داده‌ها تفاوت معنی‌داری بین صفات بررسی‌‌شده نشان داد. ضریب تغییرات برخی صفات بالا بود که نشان‌‌دهندۀ تنوع زیاد در صفات است. نتایج بررسی مورفولوژیکی توده‌ها نشان داد صفاتی ازجمله تعداد برگ، تعداد برگه، وزن صد دانه و تعداد بذر در گیاه بسیار متنوع بود، در بیشتر صفات مورفولوژیکی، توده‌های ازبکستان و بلغارستان بیشترین عملکرد را داشتند و در صفت درصد اسانس، تودۀ کرج بهترین بود. برآورد ضرایب همبستگی بین صفات نشان داد بیشترین ضریب همبستگی بین سطح مقطع بوته با تعداد برگ (0.99) بود و تعداد برگ با تمام صفات، همبستگی مثبت و معنی‌داری داشت. تحلیل عاملی، صفات را به شش عامل تقسیم کرد که 85.85 درصد واریانس را توجیه ‌کردند؛ همچنین تجزیۀ خوشه‌ای، توده‌های بررسی‌‌شده را در چهار گروه طبقه‌بندی کرد؛ از این رو با توجه به نتایج گروه‌بندی، ارتباطی بین تنوع ژنتیکی و فاصلۀ جغرافیایی توده‌ها مشاهده نشد که بیان‌کنندۀ تاثیر سایر عوامل به غیر از الگوی پراکنش جغرافیایی در تنوع ژنتیکی این گیاه است. درمجموع، نتایج این پژوهش وجود تنوع ژنتیکی شایان توجهی بین توده‌های مرزۀ تابستانۀ موجود در جهان را تایید کرد.

A Study of Morphological and Phytochemical Characteristics of Iranian and Foreign Summer Savory (Satureja Hortensis L.) Accessions in Field Conditions

Abstract Summer savory (Satureja hortensis L.), belonging to the Lamiaceae family, is one of the most important medicinal plants. This plant is used in the wild and cultivated forms. In this study, the genetic diversity of 20 accessions of S. hortensis from different places of Iran and other parts of the world were characterized by morphological, phytochemical, and essential oil yield traits. The data was analyzed using univariate and multivariate analyses. The results of the analysis of variance showed a significant difference between the studied characteristics. The results of the morphological analysis showed that traits such as the leaf number, bract number, 100seed weight, and seed number per plant were very diverse. Bulgaria and Uzbekistan accessions were best in most of the traits and essential oil yield was higher in Karaj accession. The correlation coefficients among traits showed that the plant diameter had the highest correlation with the leaf number trait (0.99) and leaf number had a significant positive correlation with all traits. Factor analysis indicated that the six factors explained 85.85 of the variability among the accessions. Cluster analysis divided the accessions into four major groups. Considering the grouping, there was no relationship between genetic diversity and the geographical distance of the accessions. The results confirmed a considerable genetic variation among S. hortensis accessions.