مبانی اشراقی ابن ابی جمهور احسائی در تحلیل صفات الهی

حکمت اشراقی سهروردی، با توجه به قرابت اندیشه‌ شیعی و اشراقی، همراه با شکوفایی اندیشه‌ شیعی در تفکر علمای امامیه بسط و تداوم یافت. ابن ابی جمهور احسایی حکیم و متکلم برجستۀ شیعی قرن نهم هجری (متوفای ابتدای قرن دهم) و از نوادر علم کلام شیعی، در زمرۀ این علماست. وی در اثر ارزندۀ المجلی تلفیقی بی‌نظیر بین آرای کلامی و فلسفی ارائه می‌دهد. او در بسیاری از موارد آراء و مبانی اشراقی را برای توضیح و تبیین و یا تثبیت آراء و دیدگاه‌های کلامی و یا توسعه و تاسیس آراء و مبانی جامع و جدید کلامی خود به کار می گیرد. در بررسی مباحث توحیدی اثر ارزندۀ المجلی، می‌توان مبانی اشراقی وی را در تحلیل صفات الهی در ذیل چهار نظریۀ اشراقی ارائه کرد: 1. نظریۀ علم اشراقی را ابتدا به نحو «وجودی» و به طریقۀ «اشراق حضوری» و «احاطه‌ تسلطیه» و درنهایت به نحو «اشراقی نوری» تحلیل و تاویل می‌کند. 2. صفت بصیر را براساس نظریۀ رویت (ابصار) اشراقی به ادراک شهودی و علم کشفی تاویل می‌کند. 3. «ارادۀ» واجب تعالی را نیز بر مبنای علم کشفی اشراقی تحلیل می‌کند. 4. درنهایت نظریۀ رب‌النوع‌های اشراقی را در تدبیر انواع موجودات طبیعی، جانشین نظریۀ شوق و عشق مشائی می‌کند