تحلیل نقدی استنادات قرآنی در نظریۀ معاد جسمانی آقاعلی مدرس

نظریه‌پردازی فلسفی بر وفاق متون دینی، و تفسیر مبتنی بر موازین عقلی از آن متون، از مقاصد عالیۀ حکمای متعالیه و سنت مستمر آنان در پهنۀ حکمت‌پردازی است. پس از صدرا، در همۀ ادوار این مهم دنبال شده و آقاعلی مدرس نیز از این توانایی بهره‌مند و مقید به این سیره است. او در نظریۀ ویژه‌اش در بارۀ معاد جسمانی، به آیاتی چند استناد جسته‌است. محوریترین متنی که او به آن عنایت ویژه دارد، این آیۀ کریمه است: «قل یحییها الذی انشاها اول مرّة و هو بکل خلق علیم» (یس79). به نظر وی این آیه کافی است تا اثبات کند معاد بدنی با گردآوری اجزای عنصری بدن در دنیا و سوق آنها به آخرت برای پیوستن به روح، صورت میگیرد. وی در عین حال با استناد به آیه 62 سورۀ واقعه، دیدگاه اشاعره را دربارۀ معاد عنصری نمیپذیرد، زیرا آنها به برگشت روح به دنیا گرایش دارند. آیات دیگری که بدون هیچ شرح، مورد استناد ایشان است، آیۀ 104 سورۀ انبیا و آیۀ 27 سورۀ روم میباشد که از تنظیر مبدا و معاد، نظریۀ خود را قابل اثبات میداند. این حکیم متعالی تا آن‌جا که برای استوارسازی مبانی معاد بدنی، به متون مقدس استناد می‌جوید، همان آموزه‌های صدرایی را دنبال می‌کند، اما در صدد است از مبانی متعالی، رهیافتی جدید و متغایر با رهاوردهای حکمت متعالیه ارائه دهد و همین قصد، او را به «حکیم موسس» مشتهر ساخته ‌است. برای اطمینان از توفیق وی در وفاق‌طلبی رهیافتش با آموزه‌های قرآنی، باید با عیار ارزیابی، تلاش تفسیری وی را در کیفیت انطباق نظریهاش با آیات واکاوی کرد. در این راستا، کریمۀ محوری (یس79)، با تدبر مجموعی در آیات قبل و بعد آن، که در شبههزدایی از معاد جسمانی و پاسخ به مُنکِر آن وارد گشته، انطباق تام نظر آقاعلی مدرس را بر مفاد آیات، محل تردید قرار میدهد.