تقریری جدید از وظیفه گرایی نتیجه گرا

مقاله حاضر در زمینه اخلاق هنجاری است که تلاش دارد نظریهای نو درباره معیار درستی و نادرستی اعمال ارایه دهد. تقریرهای سنّتی نظریههای نتیجهگرایی (که معیار درستی عمل را خوبی نتایج آن میداند) و وظیفهگرایی (که معیار درستی عمل را ذات عمل بیان میکند، نه نتیجه) هر دو ناقص بوده و دارای اشکالاتی هستند. فیلسوفان اخلاق معاصر، با ادغام دو نظریه نتیجهگرایی و وظیفهگرایی سعی کردهاند نظریههای تلفیقی جدیدی ارایه کنند که از اشکالات دو نظریه سنّتی مصون باشند. نگارنده نیز در این مقاله تلاش میکند یک تقریر جدید از وظیفهگرایی نتیجهگرا ارایه دهد. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا به تعریف نظریههای نتیجهگرایی و وظیفهگرایی و بیان معیار درستی و نادرستی عمل از دیدگاه آن ها پرداختهشده است؛ سپس دیدگاه خود نگارنده، که تقریری از «وظیفهگرایی نتیجه گرا» است، بیان شده و تلاش شده است نحوه تعامل دو نظریه وظیفهگرایی و نتیجهگرایی و جایگاه هر یک در این نظریه تعیین گردد. به عقیده نگارنده دو اصل وظیفه و نتیجه، در تعیین درستی و نادرستی اعمال، دخیل هستند. اصل وظیفه، اصل نخستین است که وظیفه در نگاه نخست ما را تعیین میکند و اصل نتیجه، اصل دوم است که گاه به صورت موید و گاه به صورت معارض با اصل وظیفه، عمل میکند. در صورت توافق اصل وظیفه و اصل نتیجه، وظیفه فاعل، انجام عمل مطابق وظیفه است؛ اما در صورت تعارض این دو اصل، راهکارهایی برای حلّ آن ارایه شده است که تا حدّ زیادی تصمیمگیری برای فاعل اخلاقی را در این‌گونه موارد آسان میکند. واژگان کلیدی: نتیجهگرایی، وظیفهگرایی، درستی، نادرستی، وظیفه، نتیجه.