تسلسل در علل مادی و مسئلۀ عدم تناهی زمان در فلسفۀ ملاصدرا

ملاصدرا معتقد است که تسلسل در همۀ علت ها محال است و از جملۀ این علت ها، علت مادی است. البته وی برخی ترتب های مادی را از این تسلسل محال استثنا می کند. بررسی ویژگی های اجزای زمان نشان می دهد که این اجزا به هم وابسته هستند. با تحلیل دقیق تر ارتباط اجزای زمان، متوجه می شویم که این وابستگی در ضمن نوعی علیت مادی بوده است؛ به نحوی که مشمول قواعد حاکم بر علل مادی می شود. درنتیجه ادلۀ ابطال تسلسل در علل، عدم تناهی زمان را نیز در بر خواهد گرفت. برای حل این تناقض، نشان می دهیم که ترتب و تقسیم پذیری زمان وابسته به اجزای مسافت حرکت مصحح زمان است و تناقض مذکور در صورتی پیش می آید که حرکت مصحح زمان را مقدار حرکت در مسافت مستقیم بی نهایت بدانیم؛ اما با دوّار دانستن مسافت حرکت مصحح زمان، این تناقض برطرف می شود.