کارکردهای هستی شناختیِ علیت تحلیلی در فلسفۀ اسلامی

فیلسوفان مسلمان در برخی از مواضع که کثرت وجودی (خارجی) برقرار نیست، علیت را متحقق دانسته اند. ملاصدرا این قِسم علیت را تحلیل عقلانی می داند. علیتِ جوهر برای عرَض، ماده برای صورت، ماهیت برای لوازم خود و ... را می توان از مصادیق علیت تحلیلی دانست. علیت تحلیلی کارکردهای متعددی در فلسفۀ اسلامی دارد. این کارکردها به دو دسته طبقه بندی می شوند: کارکردهای معرفت شناختی و کارکردهای هستی شناختی. در این مقاله به کارکردهای هستی شناختی علیت تحلیلی پرداخته می شود که عبارت اند از: 1. علیت وجود برای ماهیات، حیثیات اندماجی و شانی و تحقق ثبوتی آنها، 2. رفع تناقضات درون متنی در مسائلی مانند رابطۀ «علیت و کثرت»، «ادلۀ حرکت جوهری» و «توقف ممتنعَین یا واجبَینِ بالذات بر یکدیگر»، 3. اثبات وحدت شخصیۀ وجود، 4. نزاع معنویِ فیلسوف و متکلم درباب ملاک احتیاج معلول به علت.