بررسی مفهوم شرم: مقایسۀ دیدگاه شناختی و دیدگاه روان تحلیلی فرویدی در حوزه روان شناسی با یک دیدگاه الهیاتی-اخلاقی

مفهوم سازی شرم یکی از مباحث بحث‌برانگیز در تحقیقات روان‌شناختی است. دشواری مفهوم‌پردازی شرم در فرهنگ‌های شرقی و به طور خاص در فرهنگ ایرانی اسلامی، ابهام قابل توجهی را هم برای اندیشمندان حوزۀ دین و هم برای روان‌شناسان به وجود آورده است. پژوهش حاضر از طریق بررسی مفهوم‌سازی و شواهد پژوهشی مربوط در رویکرد شناختی و روان‌تحلیلی، از میان رویکردهای روان‌شناختی در زمینۀ شرم، و مقایسۀ آن با دیدگاه‌ «فضیلت شرم» عبدالکریم سروش به عنوان یک دیدگاه وجودی الهیاتی اخلاقی، به فهم این تفاوت و روشن ساختن آن برای دین پژوهان و روان‌شناسانکمک می‌کند. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است و منابع موردبررسی مقالات و کتاب های روان‌شناسی و مجموعۀ سخنرانی های عبدالکریم سروش در حوزۀ شرم است. همچنین برای صورت بندی دیدگاه سروش در موردمعرفت شناسی اخلاق، کتاب اخلاق خدایان ایشان مد نظر قرار گرفت. نتایج بیانگر آن است که در این زمینه ما تنها با یک اختلاف اصطلاح شناختی روبه‌رو نیستیم، بلکه با دو پارادایم متفاوت که ملزومات فلسفی روان‌شناختی خاص خود را دارند، مواجه هستیم. مفروضات مورداختلاف در مواردی همچون سنخ طرح مسئله، فطری‌نگری هیجان شرم، توجه به سویه‌های وجودشناختی شرم، واقع‌نمون بودن شرم، توجه به اخلاق فضیلت‌گرایانه‌ در شرم و روش‌شناسی بررسی مفهوم و کارکرد شرم نشان داده شد. همچنین ملزومات فلسفی و روان‌شناختی گفته شده هر یک به طور جداگانه مورد بحث قرار گرفت.