مصدر، اسم مصدر و حاصل مصدر از دیدگاه سرنمون رده‌شناختی

در دستورهای سنتی زبان فارسی در کنار مصدر، دو مقوله اسم مصدر و حاصل مصدر نیز مطرح شده‌اند. اختلاف نظرهای زیادی در مورد تعلق مصدر به فعل یا اسم در میان دستورنویسان و زبان شناسان وجود دارد. در مورد اسم مصدر و حاصل مصدر نیز دیدگاه‌های متفاوتی به چشم می‌خورد. در این مقاله این مقوله‌ها بر اساس سرنمون رده‌شناختی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. بر اساس رویکرد کرافت (2003) طبقه معنایی واژگان به تنهایی قادر به تعیین مقوله واژگانی کلمات به صورت بین‌زبانی نیست و علاوه بر آن نقش کنش گزاره‌ای نیز باید در نظر گرفته شود. در این تحقیق نشان داده می‌شود که مصدر از نظر داشتن کنش گزاره‌ای  ارجاع  مانند اسم است، اما از نظر طبقه معنایی به فعل شباهت دارد. اسم مصدر نیز از این نظر مانند مصدر است، اما ویژگی‌های اسمی بیشتری دارد. آنچه به عنوان حاصل مصدر در دستور سنتی مطرح است هیچ ارتباطی با طبقه معنایی مصدر و اسم مصدر یعنی کنش ندارد. نتیجه این پژوهش این است که در کنار سه مقوله واژگانی اسم، فعل و صفت مقوله‌های دیگری وجود دارد که از نظر طبقه معنایی و کنش گزاره‌ای ترکیبی از ویژگی‌های مربوط به این سه مقوله تلقی می‌شوند. این مقاله نشان می‌دهد که رویکرد سرنمون رده‌شناختی کرافت یک فضای مفهومی جهانی را به دست می‌دهد که بر همه زبان‌ها قابل اعمال است. با این وجود ترکیب‌های غیر سرنمون طبقه معنایی و کنش گزاره‌ای گاهی بیش از یک مقوله را در زبان‌های خاص در خود جای می‌دهند. نقشه معنایی مورد نظر کرافت قادر به تمایز مصدر و اسم مصدر در زبان فارسی نیست، زیرا این دو مقوله دارای مولفه‌های مشترکی هستند.  در چنین مواردی با استفاده از معیارهای صوری و نقشی می‌توان این مقوله‌ها را متمایز نمود. این تحقیق نشان می‌دهد که بزرگترین ضعف سرنمون رده‌شناختی کرافت این است که فضای مفهومی مقوله‌های واژگانی را به دو بخش یعنی نقاط بی‌نشان  و نقاط حاشیه‌ای تقسیم می‌کند و قادر نیست معیاری را برای درجه بندی میزان بی‌نشان بودن یا حاشیه‌ای بودن به دست دهد.

A Typological Prototype Approach to Infinitives, Verbal Nouns and Hâsele Masdar

Traditional Grammarians have recognized three categories in Persian including infinitive, verbal noun and Hâsele Masdar(HM).There have been much debates on the nature of these categories especially concerning their inclusion in the category of verbs or nouns. In this paper these categories are studied within the framework of the typological prototype. According to Croft(2003) the semantic class of words alone cannot distinguish parts of speech crosslinguistically. Instead, another criterion named propositional act function is required. The semantic class includes objects, properties and actions. The propositional act functions are reference, predication and modification. It will be demonstrated that the category of infinitive and verbal noun are both a combination of action and reference. HM is not a subclass of infinitive at all, because it lacks the semantic feature of action. What has been called HM in traditional grammar is indeed the result of a derivational process with the aid of the suffix –i creating nouns from adjective and adjectves from nouns. The typological prototype approach provides a universal conceptual space for parts of speech that works crosslinguistically . However, the non prototypical combinations of semantic class and propositional act functions often embrace more than one member in individual languages. In such cases we can distinguish different categories using formal and functional criteria.