حرکت خیالی در زبان فارسی: برخی ویژگی‌ها و محدودیّت‌ها

حرکت خیالی یکی از سازوکارهای جالب ‌توجّه در زبان است که از طریق آن وضعیّت هستاری ایستا به کمک حرکت توصیف می‌شود و علی‌رغم‌آن‌که جمله، فعلی حرکتی را دربردارد، حرکت واقعی را منتقل نمی‌کند. پژوهش حاضر قصد دارد در وهله اول به تمایز حرکت استعاری و حرکت خیالی در زبان فارسی بپردازد و سپس برخی ویژگی‌ها و محدودیّت‌های ساخت حرکت خیالی را در زبان فارسی توصیف نماید. در این ‌راستا، با جستجو در موتور جستجوگر گوگل و مراجعه به تارنماهای مربوط، 98 جمله حرکت خیالی در زبان فارسی گردآوری و تحلیل شد. نتایج نشان می‌دهد حرکت استعاری و حرکت خیالی در دو بُعد با یکدیگر تفاوت دارند؛ اوّل‌آن‌که، برخلاف جمله‌های حرکت خیالی، جمله‌های حرکت استعاری بازنمود زبانی استعاره‌های مفهومی هستند؛ دوم‌آن‌که، جمله‌های حرکت خیالی نمونه‌های تکی و منحصربه‌فرد هستند، درحالی‌که هر یک از جمله‌های استعاریِ مربوط به حرکت، تنها یکی از بازنمودهای یک استعاره‌ مفهومی زیربنایی هستند. بررسی ویژگی‌ها و محدودیّت‌های ساخت حرکت خیالی نیز نشان داد که در زبان فارسی شمار، جهت حرکت و کنشگر‌بودن هستار از عوامل تاثیرگذاری هستند که در ساخت حرکت خیالی نقش دارند. همچنین به‌نظر می‌رسد که این قابلیّت وجود دارد که چند حرکت خیالی در جهات مختلف با یکدیگر ترکیب و یک هستار ایستا و واحد را توصیف کنند. افزون‌ برآن مشخص شد در ساخت جمله‌های حرکت خیالی زبان فارسی، همچون زبان انگلیسی امکان کاربرد عبارت‌های بیانگر طول زمان و مسافت وجود دارد. اما ظاهراً  برخلاف زبان انگلیسی، محدودیّتی در رابطه با زمان‌دستوری و نمود وجود ندارد.

Fictive Motion in Persian: Some Properties & Constraints

Fictive motion is a fascinating mechanism in language through which a static scene is expressed in terms of motion. Persian is one of the languages in which fictive motion is pervasive. The current study aims at describing some properties and constraints of fictive motion construction in Persian. In doing so, first researchers have tried to elaborate possible distinctions between metaphorical motion sentences and fictive motion sentences of this language. The research data includes 98 fictive motion sentences collected from a number of Persian websites and weblogs. This investigation reveals that, in contrast to fictive motion sentences, metaphorical motion sentences are verbal representations of conceptual metaphors. Moreover, while fictive motion sentences are idiosyncratic, any metaphorical motion sentence is only one of the representations of an underlying conceptual metaphor. The study also discusses the constraints and effective factors in fictive motion constructions. The results obtained reveal that factors including number, direction of motion and agency of trajectory in a sentence are of crucial importance. Also, it seems that some fictive motion sentences in different directions could compose to describe only one static scene. Furthermore, the results show that just as in English, there may be a term denoted to time duration or distance in Persian fictive motion sentences. But, in contrast to English, there is not any limitation on the tense and the aspect of the sentence