مقایسۀ همخوان‌های سایشی و انسدادی در خوشه با توالی آنها در مرز ترکیب بر اساس محل تولید و اندام‌های تولید فعال

یکی از مسایل مهم در واج‌آرایی واژگان زبان فارسی نحوۀ قرارگیری واحدهای واجی در کنار هم و تولید واژه‌هایی با هجاهای سبک و سنگین است. هدف از این پژوهش مقایسۀ توالی‌های سایشی و انسدادی در مرز ترکیب در واژه‌های مرکب و مشتق مرکب با خوشۀ آنها در واژگان بسیط است. همخوان‌های سایشی و انسدادی در خوشه و توالی با توجه به محل تولید و اندام‌های تولید فعال چه تفاوتی دارند؟ به منظور پاسخ به این پرسش 15446 واژۀ مرکب و مشتق مرکب برای بررسی توالی و 14336 واژۀ بسیط برای بررسی خوشه از فرهنگ‌های فارسی جمع‌آوری شده و اطلاعات واج شناختی مربوط به هر واژه استخراج شده است. نتایج بررسی داده‌ها نشان می‌دهد:  الف) در خوشه‌های سایشی ‌و انسدادی‌ در واژه‌های بسیط، بسامدکلی خوشه با دو اندام تولید فعال حدود 25/5 برابر بیشتر از تولید با یک اندام فعال و در مرز ترکیب، بسامد کلی توالی‌های دو اندامی حدود  88/2 برابر بیشتر از تولید با یک اندام فعال است. ب) خوشه‌های دوانسدادی تنها از نوع متباین و توالی‌های دوانسدادی، از دو نوع متباین و هم محل تولید هستند. ج) تنها در خوشه‌های سایشی انسدادی سه نوع خوشۀ هم‌محل تولید، همجوار و متباین دیده می‌شود، در مقابل در سه گروه از توالی‌ها هر سه نوع توالی متباین، هم‌محل تولید و همجوار دیده می‌شود. د) هر چه تعداد محل‌های تولید دیگر، میان دو عضو خوشۀ متباین افزایش ‌یابد، بسامد تولید کاهش می‌یابد؛ چنین کاهش بسامدی تنها در توالی‌های متباین دو انسدادی و سایشی انسدادی دیده می‌شود.

Comparing Fricative and Stop Consonants in the Cluster with Their Sequence at the Boundary of Compounding based on the Place of Articulation and Articulators

One of the important issues in the phonotactics of Farsi vocabulary is how to put phonemes together and produce words with light and heavy syllables. The purpose of this study is to compare the fricative and stop sequences at the boundary of compounding in the compound and derivativecompound words with their clusters in simplex vocabulary. What are the differences between fricative and stop consonants in the cluster and sequence as for the place of articulation and articulators? In order to answer this question, 15446 compound and derivativecompound words and 14336 simplex words have been collected from Farsi dictionaries and the phonological information related to each word is examined. The results of data analysis indicates that: a) the total frequency of cluster with two articulators is about 5.25 times higher than with one articulator in clusters in simplex words, and at the compounding boundary, the total frequency with two articulator sequences is about 2.88 times higher than with one articulator; b) twostop clusters are only heterorganic and twostop sequences are of two types: heterorganic and contiguous; c) only in the fricativestop clusters there are three kinds of, homorganic, heterorganic and contiguous clusters; in contrast, in three groups of sequences, all of these types of the heterorganic, homorganic and contiguous sequences are seen; d) as the number of other places of articulation increases between two members of the heterorganic cluster, the frequency of cluster production decreases. Such a decrease in frequency is seen only in twostop and fricativestop heterorganic sequences.