بازنمایی طرحواره نیرو در گزاره‌های دینی و اخلاقی زبان قرآن

طرحواره های تصویری از مفاهیم مهم و زیرساختی مطرح در پژوهش های معنی‌شناسان شناختی است که در شکل گیری استعاره‌های مفهومی نقش به سزایی دارند. از مهم‌ترین طرحواره های تصویری، طرحواره نیرو است که نخستین بار جانسون (1987) بر نقش آن در مفهوم‌سازی رخداد ها تاکید نمود. این طرحواره که از تجربه تعامل ما با جهان بیرون نشات می‌گیرد، ابزاری پایه برای درک بسیاری از مفاهیم ذهنی است. زبان دین به ویژه قرآن حاوی استعاره ‌های زیادی است که برخی از آن ها با طرحوارۀ نیرو ساماندهی می‌شوند. لذا جستار حاضر در صدد است با استفاده از روش تحلیلی توصیفی پاسخ گوی این پرسش باشد که طرحواره نیرو به عنوان بخشی از طرحواره‌ های مطرح در نظریه شناختی، تا چه حد می تواند مدل مناسبی برای مطالعه استعاره ‌های قرآن بویژه استعاره‌ های اخلاق باشد و عملکرد حالات هفتگانه نیرو در مفهوم‌سازی و درک مفاهیم اخلاقی قرآن چگونه است؟ بدین منظور، داده‌های این پژوهش که از میان کل استعاره ‌های قرآن استخراج شد، مورد بررسی قرار گرفت و انواع طرحواره تصویری آن بر اساس طبقه بندی های موجود در نظریه بررسی گردید. نتایج این بررسی حاکی از آن است که در زیر ساخت استعاره های موجود حالات هفت گانه نیرو مشاهده می‌شود که الگوی بسیار مناسبی برای بررسی این استعاره‌ های قرآنی می باشد. نمونه های فراوانی از هنجار ها و ناهنجاری های اخلاقی در قرآن از طریق استعاره‌های حاوی طرحواره های اجبار، مانع، رفع مانع، تغییر مسیر و یا انحراف، نیروی متقابل، جذب و کشش و توانایی قابل درک و شناخت هستند.