اثر تسهیل گونه‌‌های astragalus gossypinus و acantholimon raddeanum بر تنوع گونه‌‌ای رویشگاه‌‌های مرتعی بهارکیش، بینالود، خراسان رضوی

سابقه و هدف: گونه‌‌های گیاهی خاردار و بالشتکی در مراتع می‌‌توانند نقش مهم و کلیدی در حفاظت از تنوع گونه‌‌ای داشته باشند. با توجه به اهمیت تنوع گونه‌‌ای و نقش گونه‌‌های پرستار در بهبود شاخص‌‌های تنوع گونه‌‌ای در مراتع؛ هدف از تحقیق حاضر بررسی نقش حمایتی دو گونه گون کتیرا (astragalus gossypinus fisch.) و کلاه‌‌میرحسن (acantholimon raddeanum czerniak. ) در سه سایت مدیریتی، قرق، قرق+کپه‌‌کاری و چرای شدید دام در مراتع ییلاقی بهارکیش قوچان، خراسان‌‌رضوی است.مواد وروش ها: سه سایت قرق، قرق+کپه‌‌کاری و چرای شدید (محل اتراق دام‌‌ها) انتخاب و نمونه‌‌برداری با استفاده از سه ترانسکت 100 متری در منطقه معرف هر سایت در خردادماه 1401 انجام شد. در هر سایت، 30 پلات زوجی برای هر گونه در زیراشکوب گونه‌‌های پرستار و فضای باز مجاور آن‌‌ها مستقر و ضمن اندازه‌‌گیری صفات ساختاری پایه‌‌ها (شامل؛ قطر بزرگ تاج، قطر کوچک تاج و ارتفاع)، تعداد، فراوانی و درصد پوشش گونه‌‌های گیاهی ثبت شد. پس از اندازه‌‌گیری مشخصه‌‌های گیاهی در زیر لکه‌‌های گیاهی و بین‌‌لکه‌‌ها؛ بر مبنای درصد پوشش‌‌تاجی گونه‌‌ها مقادیر شاخص‌‌های تنوع گونه‌‌ای تنوع شانون-وینر، غنای‌‌ مارگالف، یکنواختی کامارگو و شاخص تراکم در زیر تاج پوشش گونه‌‌های گون و کلاه‌‌میرحسن (به‌‌عنوان گونه‌‌های پرستار) و فضای باز برآورد شد. شاخص تنوع شانون-وینر و یکنواختی کامارگو به وسیله نرم‌‌افزار ecological methodology7.2 و شاخص غنای مارگالف توسط نرم‌‌افزار past3.06 و تراکم با استفاده از شمارش، اندازه‌‌گیری شد. شاخص‌‌های اندازه‌گیری شده با استفاده از نرم‌افزار spss22 و آنالیز واریانس دوطرفه تجزیه و آزمون دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند.نتایج: نتایج نشان داد که مقادیر شاخص غنای گونه‌‌ای و تراکم گیاهان، در هر سه مکان انتخابی با مدیریت‌‌های مختلف، در زیرتاج پوشش گونه‌‌های پرستار نسبت به فضای باز بیشتر بود. بیشترین مقادیر شاخصه‌‌های مذکور در زیر تاج پوشش گونه گون کتیرا و در مکان‌‌های با مدیریت ‌قرق+کپه‌‌کاری (غنای گونه 5/4 و تراکم 3/8) و کمترین مقادیر آنها در فضای باز و چرای شدید دام در کلاه میرحسن (غنای گونه 8/0 و تراکم 1/1) مشاهده شد. همچنین بین شاخص‌های تنوع گونه‌ای در هر سه سایت بین زیرتاج پوشش دو گونه پرستار و فضای باز اختلاف معناداری وجود دارد و مقدار این شاخص‌ها در زیرتاج پوشش بیشتر است و این دو گونه به‌خوبی نقش حمایتی و پرستاری را برای حفاظت از تنوع گونه‌ای انجام داده‌اند. همچنین نتایج نشان داد با توجه به ساختار و ویژگی‌های مورفولوژیکی و ظاهری گونه گون کتیرا مقدار شاخص‌های تنوع گونه‌ای در زیر تاج پوشش این گونه نسبت به گونه کلاه میرحسن بیشتر است. با مقایسه شاخص‌‌های تنوع گونه‌ای در سه سایت قرق، قرق+کپه‌کاری و چرای شدید، مشخص شد بین دو سایت قرق و قرق+کپه‌کاری اختلاف معناداری وجود ندارد ولی این شاخص‌ها با منطقه چرای شدید اختلاف معناداری دارند و چرای دام به‌شدت در محل اتراق دام باعث کاهش تنوع گونه‌ای شده است. نتایج نشان داد که قرق و کپه‌کاری با گونه‌های بومی و سازگار به منطقه در کنار شرایط اکولوژیکی، توپوگرافی و همچنین بالابودن تنوع گونه‌های گیاهی در این مرتع، سبب افزایش تراکم و بهبود شاخص‌های تنوع گونه‌ای شده است. نتیجه‌‌گیری: گیاهان پرستار ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ و ﺑﻘﺎی گیاهان زیر اشکوب خود شده و از طریق کنترل ساختار و ترکیب یک جامعه خاص شرایط را برای رشد و استقرار سایر گونه‌ها فراهم می‌کنند. به‌طورکلی برای افزایش و اصلاح پوشش گیاهی باید از گونه‌های پرستار با توجه به ایجاد میکروکلیما و اثر حفاظتی در مراتع استفاده کرد. 

the effect of the facilitation of astragalus gossypinus fisch. and acantholimon raddeanum on species diversity in the rangeland habitats of baharkish, binaloud, razavi khorasan

background and objectives: spiny and cushion plant species are critical for protecting species diversity in pastures. this study investigates the facilitative role of astragalus gossypinus and acantholimon raddeanum in enhancing species diversity across three management sites: exclosure, exclosure + drill seeding method, and heavy grazing in the summer rangelands of bharkish qochan, razavi khorasan.methodology: three sites-exclosure, exclosure + drill seeding method, and heavy grazing (livestock feeding area)—were selected and sampled using three 100 m transects in each representative area in june 2023. at each site, 30 paired plots for each species were established under nurse species and adjacent open spaces. structural characteristics (large crown diameter, small crown diameter, height), and number, frequency, and percentage of plant species cover were recorded. shannon-wiener diversity, margalef richness, camargo uniformity, and density indices were calculated for the nurse species canopy and adjacent open spaces. diversity indices were measured using ecological methodology 7.2 software, richness indices using past 3.06 software, and density by counting. spss22 software was used for data comparison via two-way anova and duncan’s test.results: species richness and plant density indices were higher under the canopy of nurse species than in adjacent open spaces across all management sites. the highest indices were in the exclosure + drill seeding method site under a. gossypinus fisch. (richness: 4.5, density: 8.3), while the lowest were in heavy grazing open spaces under a. raddeanum (richness: 0.8, density: 1.1). significant differences in species diversity indices were found between under-canopy and open spaces, with higher values under the canopy, demonstrating the supportive role of the nurse species. a. gossypinus fisch. showed higher species diversity indices compared to a. raddeanum due to its structural characteristics. comparing the three sites, no significant difference in species diversity indices was found between exclosure and exclosure + drill seeding method sites, but heavy grazing sites showed significantly lower indices. exclosure + drill seeding method with native species improved species diversity indices, benefiting from ecological conditions, topography, and high plant diversity in the rangeland.conclusion: nurse plants enhance plant growth and survival by providing favorable conditions for other species. to improve vegetation, the use of nurse species is recommended due to their ability to create microclimates and offer protective effects in pastures.