سنجش تاب‌آوری نظام اجتماعی-اکولوژیک در مواجهه با تغییر کاربری مرتع (منطقه مورد مطالعه: شهرستان طالقان)

سابقه و هدف: تاب‌آوری در نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک به‌عنوان راهبرد حفاظت و توسعه منابع طبیعی مورد توجه قرار گرفته است. این رویکرد بر این اصل تاکید دارد که این نظام‌ها به صورت یک سیستم سازگار و پیچیده رفتار می‌کنند و باید بر ظرفیت مقابله با تغییرات پیوسته و شوک‌های غیرمنتظره تمرکز کرد. شاخص‌ها و مولفه‌هایی برای سنجش تاب‌آوری این نظام‌ها شناسایی شده است که شامل ابتکار و نوآوری و حکمرانی می‌شوند. تاب‌آوری شامل بهبود یافتن از شوک‌های غیرمنتظره، اجتناب از نقاط اوج نامطلوب و سازگاری با تغییرات پیوسته و در صورت نیاز دگرگونی نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک است. هدف این پژوهش سنجش تاب‌آوری نظام های اجتماعی اکولوژیک با استفاده از شاخص‌ها و مولفه ها مناسب است.مواد و روش: در این مطالعه، میزان تاب‌آوری نظام اجتماعی-اکولوژیک طالقان در مواجهه با تغییر کاربری مرتع مورد سنجش قرار گرفت. در این راستا، از پرسشنامه استاندارد استفاده شد. در این تحقیق چهار بعد اصلی شامل چگونگی زندگی با تغییر و عدم قطعیت، پرورش تنوع برای سازمان دهی مجدد و بازسازی، انواع دانش برای یادکیری و سازماندهی و پیوندهای فرامقیاسی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. به‌ترتیب اینجا ابعاد نوشته شود. پرسشنامه توسط جامعه محلی کشاورزان و دامداران در 11 روستای شهرستان طالقان تهیه و تکمیل شد. بدین ترتیب ابتدا با اجرای پیش‌آزمون و پس از بررسی پایایی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، برخی از سوالات حذف شدند و برای آزمون اصلی پرسشنامه نهایی تدوین شد. تعداد نمونه براساس فرمول کوکران محاسبه شد که با توجه به تعداد کل بهره داران منطقه و براساس فرمول کوکران تعداد 336 نمونه به‌دست آمد. سپس تعداد 336 پرسشنامه تهیه و برحسب روش نمونه‌گیری تصادفی پرسشنامه توسط ذینفعان محلی تکمیل گردیده و سپس وارد نرم افزار اکسل شد و در نهایت نتایج در نرم‌افزار  spssتجزیه و تحلیل شدند.نتایج: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، در بعد یادگیری زندگی توام با تغییر گویه‌های مشارکت زنان و مردان در تصمیمات مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری و تجربه و مهارت کشاورزان و دامداران به عنوان دو شاخص مهم تاب‌آوری (با میانگین رتبه 15/8 و 63/7) برجسته شناخته شدند. از طرفی، حضور و مشارکت زنان و مردان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، بایستی به‌عنوان یکی از اصولی‌ترین و موثرترین عوامل در زمینه تاب‌آوری سیستم‌های کشاورزی درنظر گرفته شود. در بعد پروش تنوع، تنوع بالای گونه های گیاهی منطقه وکسب درآمد اهالی روستا از منابع مختلف(مانند زنبورداری، کشاورزی، پرورش آبزیان، دامپروری و بهره‌برداری از گیاهان دارویی) دارای اهمیت بالایی (با میانگین رتبه 22/7 و 26/5) بوده است. گویه هایشغل اجدادی در روستا و حفظ سنتهای محلی در بعد دانش حائز اهمیت (با میانگین رتبه79/11 و 57/11) بوده است. در بعد آخر گویه هایحس همکاری، کمک و احساس مسئولیت و مشارکت بین اهالی روستا دارای اهمیت و اولویت بالایی (09/6 و 04/6) بوده است. واقع، مشارکت زنان و مردان در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، از طریق افزایش تامین غذایی، بهبود اقتصاد محلی و توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه به خوبی اثر می‌گذارد. از میان ابعاد مختلف تاب‌آوری، بعد تنوع و گویه های مربوط به آن با میانگین رتبه بالاتر نسبت به بقیه ابعاد دارای اهمیت بیشتری بوده و از میانگین رتبه ای بالاتری برخوردار است. از سوی دیگر، سطح آموزش و آگاهی کشاورزان و دامداران نیز به‌عنوان یکی دیگر از شاخص‌های مهم تاب‌آوری، در توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در منطقه تاثیرگذار است. به علاوه، نیروی کار ماهر و با تجربه در حوزه کشاورزی و دامداری، تسهیل در بهره‌برداری بهینه از منابع آبی، ابزارها و ادوات پیشرفته، و دسترسی به منابع موجود در مراتع نیز بر تاب‌آوری منطقه تاثیر گذارند. وضعیت محیط روستا و تاثیرات آن روی توسعه سیستم‌های کشاورزی و دامداری نباید نادیده گرفته شود.نتیجه‌گیری: تاب‌آوری در نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک برای مدیریت و سازگاری با تغییرات اکوسیستم‌ها و اراضی طبیعی مورد نیاز است. در پژوهش حاضر، در منطقه طالقان، تغییرات کاربری اراضی نقش مهمی در تاب‌آوری روستاییان دارند. مشارکت، تنوع گونه‌های گیاهی، دانش بومی و فعالیت‌های روستایی از عوامل مهم در تاب‌آوری هستند. مشارکت افراد در تصمیم‌گیری‌ها و به اشتراک گذاشتن تجربیات و دیدگاه‌ها می‌تواند به کاهش عدم اطمینان و افزایش قابلیت اعتمادبه‌نفس افراد کمک کند. 

measurement of effective components on the resilience of the social-ecological system in talaghan facing rangeland use change

background and objectives: resilience is crucial for the protection and development of natural resources in social-ecological systems, emphasizing their capacity to cope with continuous changes and unexpected shocks. this approach highlights the importance of initiative, innovation, and governance. the focus of this research is to measure the resilience of the social-ecological system in taleghan in response to changes in rangeland use.methodology: in this study, the resilience of the social-ecological system of taleghan in the face of pasture land use change was measured. in this regard, the standard questionnaire was used. in this research, four main dimensions including how to live with change and uncertainty, cultivating diversity for reorganization and reconstruction, types of knowledge for remembering and organizing, and trans-scale links were analyzed and investigated. the dimensions should be written here in order. the questionnaire was prepared and completed by the local community of farmers and ranchers in 11 villages of taleghan. thus, first by conducting the pre-test and after checking the reliability and calculating the cronbach’s alpha coefficient, some questions were removed and the final questionnaire was compiled for the main test. the number of samples was calculated based on cochran’s formula, according to the total number of beneficiaries in the region and based on cochran’s formula, 336 samples were obtained, then 336 questionnaires were prepared and according to the random sampling method, the questionnaire was completed by local stakeholders and then entered into excel software. and finally, the results were analyzed in spss software. the questionnaire method, by collecting homogeneous and dynamic data, allows detailed analysis and interpretation of results based on social and ecological relationships.results: key findings include:living with change: significant indicators of resilience were the participation of both men and women in agricultural and animal husbandry decisions, and literacy and training of local farmers and ranchers. diversity: high plant species diversity and diversified income sources (e.g., beekeeping, agriculture, aquaculture) were crucial. knowledge: ancestral occupations and preserving local traditions were important. trans-scale links: cooperation, help, and a sense of responsibility among villagers were highly prioritized. the participation of men and women in agricultural activities has beneficial effects on local food supply, economy, and socio-economic development. among the resilience dimensions, diversity was the most significant. education and awareness of farmers and ranchers also play a vital role in sustainable development. additionally, experienced agricultural workers, optimal water resource use, advanced tools, and access to pasture resources contribute to regional resilience.conclusion: resilience in socio-ecological systems is essential for adapting to ecosystem changes. economic, social, and environmental strategies are necessary to enhance these indicators. in taleghan, land use changes significantly impact rural community resilience. participation, species diversity, indigenous knowledge, and rural activities are key resilience factors. collaborative decision-making and experience sharing help reduce uncertainty and increase self-confidence among individuals.