تاثیر مراحل فنولوژیک بر کمیت و کیفیت اسانس کافوری (monspeliaca camphorosma)در شهرستان قروه استان کردستان

سابقه و هدف: نتایج بسیاری از پژوهش ها مبین تاثیر مراحل فنولوژیک بر مقادیر ترکیبات موثره گیاهی است. گیاه کافوری (monspeliaca l. camphorosma) گیاهی پایا متعلق به خانواده اسفناج (chenopodiaceae) و از گیاهان شاخص مرتعی و اسانس دار در خاک های تا حدی شور و مرطوب است. ناحیه ای نسبتا کوچک و در حال نابودی کامل از رویشگاه این گونه در استان کردستان وجود دارد که تا کنون پژوهشی در این منطقه در خصوص ویژگی های کمی و کیفی اسانس این گونه  انجام نشده است. به همین دلیل هدف از پژوهش حاضر شناسایی و مقایسه تعداد و نوع ترکیبات شیمیایی اسانسc.monspleliaca  در دوره های مختلف رشد به منظور تعیین بهترین زمان برداشت گیاه از نظر دستیابی به حداکثر بازده اسانس است.مواد و روش ها: به منظور بررسی تاثیر مراحل فنولوژیک بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه کافوری، بخشی از مراتع قشلاقی و مسطح در منطقه قروه در استان کردستان انتخاب شد. اقلیم منطقه نیمه خشک سرد بوده و بدلیل نفوذ پذیری کم خاک، رویشگاه این گونه در فصول بارشی پوشیده از آب می باشد. برای بررسی و مقایسه مقادیر اسانس در گیاه، سرشاخه های گیاه در مرحله رشد رویشی (بهار) و مرحله گلدهی (تابستان) به تعداد 18 نمونه به روش تصادفی-سیستماتیک برداشت شد و پس از خشک شدن در سایه از هر 6 نمونه، یک نمونه ترکیبی و در نهایت برای هر مرحله رویشی 3 نمونه جهت اندازه گیری اسانس به آزمایشگاه منتقل شد. اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس بدست آمده توسط دستگاه های گازکروماتوگرافی(gc)  و گازکروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ ms) تجزیه شد. اسانس به دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی تزریق شد و طیف جرمی ترکیب ها به دست آمد. درصد نسبی هریک از ترکیبات از روی سطح زیرمنحنی هر ترکیب در طیف کروماتوگراف گازی محاسبه گردید. شناسایی اجزاء اسانس با استفاده از زمان بازداری، محاسبه اندیس کواتز و مطالعه طیف های جرمی و مقایسه آن ها با ترکیبات استاندارد و اطلاعات موجود در بانک اطلاعات جرمی صورت پذیرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با آزمون تی استودنت مستقل با استفاده از نرم افزار spss انجام گرفت.نتایج: طبق نتایج، در دو مرحله رویشی و گلدهی 91 ترکیب شناسایی شدند که 90 ترکیب در دو مرحله مشترک بود. بازده اسانس در مرحله گل دهی (12/0 درصد) بیشتر از مرحله رویشی(71 0/0 درصد) بود. عمده ترین ترکیبات اسانس این گیاه در مراحل رویشی و گلدهی به ترتیب  alpha -pinene، citronellal pentanoate، وendo-1-bourbonanol  است که مقدار alpha -pinene و endo-1-bourbonanol  در مرحله گلدهی به ترتیب به میزان3/14 و 2/27 درصد بیشتر از مرحله رشد فعال بود. (3z)-cembrene a با سهم 236/0 درصد، ترکیب اختصاصی مرحله رشد رویشی بود که در مرحله گلدهی وجود نداشت و n-nonadecane با مقدار 207/0 درصد ترکیب اختصاصی مرحله گلدهی شناخته شد.نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که مراحل فنولوژی بر میزان و تعدد ترکیبات اسانس گیاه کافوری در منطقه مورد مطالعه اثر داشت. بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق، مرحله گل دهی به عنوان بهترین مرحله برداشت جهت حصول حداکثر بازده اسانس در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می شود. همچنین اگر هدف از بهره برداری از کافوری استحصال alpha -pinene باشد بهترین زمان برای جمع آوری گیاه زمان گل دهی آن می باشد.  

the effect of phenological stages on the quantity and quality of essential oil in camphorosma monspeliaca in qorveh region of kurdistan province

background and objectives: numerous studies have demonstrated the impact of phenological stages on the essential compounds of plants. camphorosma monspeliaca l., a perennial plant from the chenopodiaceae family, is a key indicator species in rangelands, thriving in wet and saline soils. in kurdistan province, the habitat of this species is rapidly diminishing. there is a lack of literature on the qualitative and quantitative characteristics of its essential oil. this study aims to identify and compare the chemical compounds of c. monspeliaca essential oil at different growth stages to determine the optimal harvest time for maximum yield.methodology: to investigate the effect of phenological stages on the quantity and quality of c. monspeliaca essential oil, a winter rangeland in qorveh region, kurdistan province, was selected. the area has a cold semi-arid climate and experiences inundation during wet seasons due to low soil infiltration capacity. eighteen foliage samples were collected at vegetative growth (spring) and flowering (summer) stages using a systematic-randomized procedure. after air-drying in the shade, combined samples from each six samples were prepared, resulting in three samples per vegetative stage for laboratory analysis. essential oil extraction was performed through water distillation, and the obtained oil was analyzed using gas chromatography (gc) and gas chromatography-mass spectrometry (gc-ms). the relative percentage of each compound was calculated from the undercurve area in the gc spectrum. compounds were identified using inhibition time, kovats index, mass spectra comparison with standard compounds, and existing data in mass databases. data analysis was conducted using independent student t-tests in spss software.results: a total of 91 compounds were identified at both vegetative growth and flowering stages, with 90 compounds common to both stages. essential oil yield was higher at the flowering stage (12.0%) compared to the vegetative growth stage (0.071%). the predominant compounds at the vegetative stage were citronellal and alpha-pinene, while at the flowering stage, they were alpha-pinene and endo-1-bourbonanol. the amounts of endo-1-bourbonanol and pentanoate were 3.14% and 2.27% higher at the flowering stage than at the vegetative stage. cembrene a-(3z) was a specific compound of the vegetative growth stage, absent at the flowering stage, while n-nonadecane was specific to the flowering stage.conclusion: phenological stages significantly affect the quantity and quality of essential oil compounds in c. monspeliaca. the flowering stage is recommended as the optimal harvest time for maximum essential oil yield. for the acquisition of alpha-pinene, the flowering stage is also the most appropriate harvest time.