تعیین عوامل تاثیرگذار بر پراکنش گونه ferulago armena (dc.) bernardi در مراتع کوهستانی بانه -کردستان

سابقه و هدف: عملکرد و بهره‌وری اکوسیستم‌های مرتعی صرفا وابسته به فعالیت گونه‌های گیاهی است. گیاهان نیز برای بقا خود مجموعه گسترده ای از روابط و سازگاری با عوامل محیطی را نشان می دهند که به آن ها اجازه رشد در شرایط مختلف محیطی مانند تنش خشکی، شوری، فقر خاک را می دهد. عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی که یک ‌گونه برای فعالیت‌های طبیعی خود (تغذیه، رشد، تولیدمثل) به آن نیاز دارد توصیفی از عوامل موثر بر پراکنش گونه هستند و محدوده پراکنش هر گونه حاصل کنش های گونه با سایر گونه ها و عوامل محیطی غیرزنده اکوسیستم است. تحقیق حاضر به بررسی ارتباط گونه ferulago armena (dc.) bernardi با عوامل محیطی در مراتع کیله شین و گردنه خان بانه در استان کردستان با هدف شناخت نیازهای اکولوژیک این گونه و کاربرد احتمالی آن در طرح های حفاظت، اصلاح و احیاء مراتع کوهستانی پرداخته است.مواد و روش: برای این منظور، نمونه برداری به روش تصادفی طبقه بندی شده از خاک و پوشش گیاهی در تیپ های رویشی گونه مورد مطالعه با استفاده از ترانسکت و پلات (دو ترانسکت 50 متری، 120 پلات 75/1 متر مربعی و نمونه‌برداری از خاک به‌صورت ترکیبی و تا عمق 30 سانتی‌متری انجام شد. نمونه برداری خاک و اندازه گیری خصوصیات گیاهی در داخل قطعات نمونه (پلات ها) انجام شد و خصوصیات توپوگرافی (ارتفاع، شیب، جهت، مختصات) محل استقرار پلات ها نیز یادداشت گردید. برای شناسایی مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر  گونه های مورد مطالعه از روش تجزیه به مولفه های اصلی (pca) استفاده شد. و برای تعیین شدت ارتباط و همبستگی گونه ها و عوامل محیطی از آنالیز رگرسیون چندگانه استفاده شد.نتایج: رویشگاه گونه f. armena شیب عمومی 22/44%، جهت دامنه محدوده شمالی (شمال غربی تا شمال شرقی)، ارتفاع متوسط 2095 متر دارد. پوشش گونه 43 درصد، غنا 3/10 و تنوع گونه ای 946/1، تولید علوفه خشک 513 کیلوگرم در هکتار، اسیدیته 4/6، پوشش سنگریزه 6/18 درصد، هدایت الکتریکی 13/0 دسی زیمنس بر متر مربع، نیتروژن حدود 20/0 درصد و مواد آلی حدود 2 درصد دارد. عمق خاک حدود 36 سانتیمتر و بافت آن بیش از 50 درصد شن دارد و مقدار سنگریزه عمقی آن 54 درصد است. براساس نتایج pca، محور اول بیش از 78 درصد تغییرات صفات گیاهی f. armena را توجیه می کند. متغیرهای پوشش و تولید گونه ارتباط مثبت و قوی با فاکتورهای ماده آلی، شیب، رس، نیتروژن، ارتفاع، کلسیم، لاشبرگ و سنگریزه داشتند (sig.<0.05). نتایج رگرسیون چندگانه گام به گام نشان داد که فاکتورهای جهت و ارتفاع به‌ترتیب با مقادیر r، 905/0 و 952/0 مدل برآورد درصد پوشش و فاکتورهای جهت و عمق خاک با مقادیر r، 845/0 و 873/0 مدل برآورد تولید گونه f. armena را ایجاد کردند (sig.<0.01).نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج بدست آمده، گونه مورد مطالعه در ارتفاع 2200-2400 بیشترین درصد پوشش را دارد. در جهت شمال غربی و شمال تراکم، درصد پوشش و تولید بیشترین است. قسمتهایی از سایت که سنگریزه بیشتری دارد (پوشش سنگریزه 6/18% و مقدار سنگریزه عمقی 54%) و بافت خاک سبک است (شنی-لومی) و لاشبرگ گیاهان در لابه لای سنگها و واریزه ها تجمع کرده اند، بهترین مکان برای تولید و درصد پوشش و تراکم این گونه هستند، به عبارت دیگر بهترین رویشگاه را برای حضور و پراکنش این گونه در منطقه محسوب می شوند. 

determining factors influencing the distribution of ferulago armena (dc.) bernardi in mountain pastures of baneh, kurdistan province

background and objectives: plant species performance and productivity in rangeland ecosystems depend on their interactions with environmental factors. understanding these interactions helps predict species distribution and guides rangeland management practices. this study aimed to identify the environmental factors influencing the distribution of ferulago armena (dc.) bernardi in kileh shin and gardneh khan pastures of baneh, kurdistan province. this knowledge can inform strategies for protection, restoration, and potential uses of f. armena in mountain rangeland management.methodology: stratified random sampling was employed to collect soil and vegetation data within vegetation types containing f. armena. two transects of 50 meters each were established, containing 120 plots of 1.75 m². soil samples were collected within plots to a depth of 30 cm. plant characteristics, soil properties (acidity, electrical conductivity, nitrogen content, organic matter), and topographical features (elevation, slope, direction, coordinates) were recorded for each plot. principal component analysis (pca) identified the most influential factors for f. armena distribution. multiple regression analysis further explored the relationships between species and environmental variables.results: the typical habitat of f. armena had a 44.22% slope facing north (northwest to northeast), an average elevation of 2095 meters, and a species cover of 43%. plant species richness reached 10.3, while diversity was 1.946. dry forage production averaged 513 kg/ha. soil characteristics included a ph of 6.4, 18.6% gravel cover, an electrical conductivity of 0.13 ds/m, approximately 0.20% nitrogen, and 2% organic matter. soil depth averaged 36 cm, with a texture dominated by sand (over 50%). deep gravel content measured 54%. pca analysis revealed that the first axis explained over 78% of the variation in f. armena plant traits. species cover and production exhibited a positive and significant relationship (p < 0.05) with organic matter, slope, clay content, nitrogen, elevation, calcium, litter cover, and pebbles. stepwise multiple regression identified the most influential factors for cover percentage estimation as direction and elevation (r² = 0.905 and 0.952, respectively). for production estimation, the most significant factors were direction and soil depth (r² = 0.845 and 0.873, respectively) (p < 0.01).conclusion: the study found that f. armena had the highest cover percentage at an elevation range of 2200-2400 meters. northwesterly and northerly aspects supported higher cover and production. areas with higher gravel cover (18.6%) and deep gravel content (54%), lighter soil texture (loamy sand), and accumulated plant litter on top of stones and debris provided the most suitable habitat for production and cover of this species. these findings suggest that such locations offer the optimal conditions for the presence and distribution of f. armena within the study region.