مطالعه خصوصیات رویشگاهی و جامعه شناسی گیاهی نرگس شهلا (.narcissus tazetta l) در رویشگاه های طبیعی بهبهان

سابقه و هدف: بهبهان در جنوب شرقی خوزستان یکی از مهم‌‌ترین رویشگاه‌‌های گل نرگس در ایران به شمار می‌‌رود به نحوی که پنج فنوتیپ از شش فنوتیپ شناسایی شده از نرگس شهلا (narcissus tazetta l.) در ایران را در خود جای داده است. دشت‌‌ها و مراتع بهبهان در سده‌‌های گذشته پوشیده از نرگس‌‌های خودرو بوده اما امروزه عرصه محدودی از آن برجای مانده است. اهمیت بالای خصوصیات رویشگاهی و جامعه‌‌شناسی گیاهی نرگس شهلا در فراهم نمودن اطلاعات مفید و پایه در حفظ و پرورش این گونه موجب شد تا مطالعه این گیاه در رویشگاه‌‌های طبیعی خود مد نظر قرار گیرد.مواد و روش: محدوده مورد مطالعه رویشگاهی طبیعی و صعب العبور از نرگس‌‌شهلا است که در حوزه سد مارون بهبهان و در محدوده جغرافیایی ʺ41 ´5 °50 تا ʺ50 ´5 °50 طول شرقی و ʺ3 ´44 °30 تا ʺ6 ´44 °30 عرض شمالی واقع شده است. این محدوده دارای اقلیمی گرم و نیمه خشک با میانگین دمای سالانه 8/24 درجه‌‌ سانتیگراد و میانگین بارش سالانه 3/318 میلی‌متر است. نمونه‌برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی و با استفاده از کوادرات‌‌های 4 مترمربعی در محدوده‌‌ای به مساحت 14000 متر مربع انجام گردید. ابعاد کوادرات‌ها متناسب با خصوصیات پوشش گیاهی و بر اساس روش سطح حداقل تعیین گردید. در هر کوادرات حضور و غیاب گونه‌‌ها ثبت و فهرست کامل گونه‌‌ها تهیه گردید. نمونه‌‌برداری از خاک در داخل کوادرات‌های پوشش گیاهی و تا عمق ریشه دوانی گیاه صورت گرفت. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک با اندازه‌‌گیری فاکتورهایی مانند بافت، اسیدیته، ماده آلی، ازت، فسفر، پتاسیم، و هدایت الکتریکی تعیین گردید. جهت شناسایی جوامع گیاهی و آنالیز ارتباط بین پوشش گیاهی و متغیرهای محیطی از تکنیک‌های طبقه‌بندی و رج‌بندی استفاده شد. طبقه‌بندی جوامع گیاهی با استفاده از آنالیز خوشه‌‌ای دو طرفه و تحلیل ارتباط جوامع گیاهی با عوامل محیطی نیز با استفاده از آنالیز تطبیقی متعارف (cca) صورت گرفت. تکنیک‌های طبقه‌بندی و رج‌بندی با کمک نرم‌افزارهای canco و pc-ord انجام شد.نتایج: در مجموع 48 گونه از 25 تیره گیاهی مختلف در رویشگاه مورد مطالعه شناسایی گردید. تیره‌‌های کاسنی (asteraceae) و گندمیان (poaceae) بیشترین تعداد گونه را به خود اختصاص دادند. از نظر فرم رویشی گونه‌‌های علفی یک‌‌ساله و چندساله به ترتیب با 28 و 16 گونه غالب بودند. رویشگاه مورد‌‌مطالعه دارای خاکی با میانگین هدایت الکتریکی 24/1 دسی‌‌زیمنس بر متر، اسیدیته 72/7، کربن آلی 96/4 درصد، نیتروژن 35/0 درصد، فسفر 36/5 میلی گرم بر کیلوگرم، پتاسیم 1/490 میلی گرم بر کیلوگرم، سیلت 65 درصد، شن 3/24 درصد و رس 3/10 درصد بود. طبقه‌بندی پوشش گیاهی با استفاده از روش آنالیز خوشه‌‌ای دو‌‌طرفه در سطح تشابه کم‌‌تر از ‌‌25 درصد دو جامعه بزرگ بادام (amygdalus scoparia) و بنه (pistacia atlantica) را از یکدیگر تفکیک نمود. این جوامع شامل اجتماعات کوچک‌‌تری از قبیل نرگس‌‌ (narcissus tazetta) مریم‌‌نخودی (teucrium polium)، نریشت (hyparrhenia hirta) و سگ‌‌جاز (convolvulus leiocalycinus) نیز بودند که در سطوح تشابه بالاتر قابل‌‌تفکیک بودند. نتایج حاصل از آنالیز تطبیقی متعارف (cca) نشان داد که جامعه بنه با رس، ماده‌‌ آلی، هدایت الکتریکی و عناصر مغذی ازت، پتاسیم و فسفر و جامعه بادام به همراه اجتماعات کوچک آن از‌‌جمله نرگس و سگ جاز با درصد شن، سیلت و اسیدیته و همبستگی مثبت دارد.نتیجه‌گیری: نرگس شهلا (narcissus tazetta) به‌‌صورت اجتماعاتی در جامعه بادام (amygdalus scoparia) و در محدوده‌‌‌‌های کوچکی از نواحی کوهستانی زاگرس رویش دارد. رویشگاه این‌‌گونه شامل دامنه‌‌های آفتاب‌‌گیر با شیب ملایم و دارای خاکی نسبتاً بازی، غیر‌‌ شور با بافت سبک و غنی از ازت و ماده آلی است. عمق ریشه‌دوانی گیاه در ‌بخش‌های مختلف رویشگاه بین 12 تا 16 سانتی‌متر متغیر است و توانایی رویش در شکاف صخره‌‌های عاری از پوشش گیاهی را نیز دارد. با توجه به منشا جغرافیایی و خصوصیات اکولوژیکی نرگس‌‌شهلا نواحی کوهستانی ایران-تورانی در زاگرس رویشگاه ثانویه این گونه به‌شمار می‌‌رود. 

ecological and phytosociological characteristics of daffodil (narcissus tazetta l.) in natural habitats of behbahan

background and objectives: behbahan, located in southeastern khuzestan, is a significant daffodil habitat in iran, hosting five of its six identified phenotypes. while daffodils were once abundant in the plains and rangelands of behbahan, their natural habitats have significantly declined. to contribute to the preservation, cultivation, and rehabilitation of these degraded habitats, this study investigates the ecological and phytosociological characteristics of narcissus tazetta in its natural environment.methodology: the study area, a natural and inaccessible daffodil habitat, is situated near maroon dam (50° 5´ 41’’ to 50° 5’ 50ʺ east longitude, 30° 44’ 3ʺ to 30° 44’ 6ʺ north latitude). the region has a warm, semi-arid climate with an average annual rainfall of 318.3 mm and an average annual temperature of 24.8°c. vegetation sampling was conducted using a random method with 4 m² quadrats in a 14,000 square meter area. soil samples were collected within vegetation quadrats to a depth of plant roots. physical and chemical properties, including texture, acidity, organic matter, nitrogen, phosphorus, potassium, and electrical conductivity, were analyzed. classification and ordination techniques were employed to identify plant communities and analyze the relationship between vegetation and environmental variables. two-way cluster analysis was used for community classification, while canonical correspondence analysis (cca) was used to examine the relationship between plant communities and environmental factors.results: a total of 48 species from 25 plant genera were identified in the study habitat. asteraceae and poaceae were the most diverse families. annual and perennial herbaceous species dominated, with 28 and 16 species, respectively. the soil in the habitat had an average electrical conductivity of 1.24 ds/m, acidity of 7.72, organic carbon of 4.96%, nitrogen of 0.35%, phosphorus of 5.36 mg/kg, potassium of 1.490 mg/kg, silt of 65%, sand of 24.3%, and clay of 10.3%. two-way cluster analysis revealed two major communities: almond (amygdalus scoparia) and pistachio (pistacia atlantica), at a similarity level below 25%. these communities included smaller communities such as narcissus tazetta, teucrium polium, hypparhenis hirta, and convolvulus leicalycinusboiss. cca results indicated that the pistachio community had a positive correlation with clay, organic matter, electrical conductivity, nitrogen, potassium, and phosphorus, while the almond community, along with its smaller communities, had a positive correlation with sand, silt, and acidity.conclusion: narcissus tazetta grows in association with the almond community (amygdalus scoparia) in limited areas of the zagros mountains. suitable habitats for this species include sunny slopes with slight inclines, relatively alkaline, non-saline light soils rich in nitrogen and organic matter. the plant’s rooting depth ranges from 12 to 16 cm, and it can thrive in crevices of bare rocks. considering its geographical origin and ecological characteristics, the mountainous areas of the irano-turanian region in zagros are considered the secondary habitat of narcissus tazetta.