مدیریت زیستی فرسایش خاک در مراتع حوزه آبخیز کجور، استان مازندران

سابقه و هدف: مسئله فرسایش خاک و تولید رسوب در آبخیز می‌تواند مشکلات چالش‌برانگیزی در مسائل محیط‌زیستی، اقتصادی-اجتماعی ایجاد کند. آگاهی از الگوهای توزیع مکانی و زمانی فرسایش خاک، اقدامی موثر به‌منظور تعیین برنامه‌ها و اولویت‌بندی راه‌کارها در جهت اجرای برنامه‌های حفاظت خاک در سطح حوزه آبخیز است. حال با توجه به این‌که روش‌های زیستی مبتنی بر شرایط حاکم بر بوم‌سازگان است، اهمیت ویژه‌ای در مهار فرسایش خاک در مراحل ابتدایی دارد. باوجوداین، استقبال لازم از مدیریت زیستی فرسایش خاک به سبب عدم الگوی اجرایی مناسب توسط کارشناسان اجرایی صورت نگرفته است. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مدیریت زیستی فرسایش در بخش مرتعی حوزه آبخیز کجور واقع در استان مازندران به سبب غلبه فرسایش توزیعی و قابل مدیریت انجام شد.مواد و روش‌ها: به همین ‌منظور ابتدا واحد‌های کاری از تلفیق لایه‌های ارتفاع از سطح دریا، شیب و زمین‌شناسی در حوزه آبخیز کجور تعیین شد. سپس وضعیت فرسایش خاک بر اساس جدول امتیازدهی عوامل هفت‌گانه مدل blm، در واحدهای ‌کاری مرتعی بر اساس بازدید میدانی، تفسیر تصاویر ماهواره‌ای و نظرات کارشناسی تکمیل شد. در مرحله بعد به‌منظور مقایسه اندازه‌گیری میدانی و استفاده از داده‌های سنجش‌ازدور، نقشه‌ شاخص سطح برگ تهیه شد. سپس منحنی آمبروترمیک و هایترگراف و نقشه‌ اقلیمی-زیستی برای آبخیز موردمطالعه تهیه و درنهایت با استفاده از رویکرد استفاده تلفیقی از گونه‌های رقابتی (c)، گونه‌های مقاوم به تنش (s) و پیشتاز (r)، گونه‌های مناسب از مجموعه فهرست گونه‌های غالب منطقه ارائه شد.نتایج: ابتدا در مجموع 15 واحد کاری در کل حوزه آبخیز کجور مشخص و برنامه اجرایی اقدامات مدیریتی زیستی تنها در شش زیرآبخیز با غلبه پوشش مرتعی متمرکز شد. ارزیابی جدول blm با توجه به واحد‌های کاری مرتعی نشان داد از بین شش واحد کاری مرتعی حوزه آبخیز کجور، سه واحد کاری در وضعیت فرسایشی کم و سه واحد کاری در وضعیت فرسایشی متوسط ‌است. علاوه بر آن، وضعیت کلی فرسایش خاک در بخش مرتعی آبخیز مطالعاتی با امتیاز 16/37 در طبقه کم قرارگرفته‌ است. هم‌چنین بررسی نقشه‌های سیمای فرسایش و شاخص‌ به‌دست‌آمده حاکی از تطابق اندازه‌گیری‌های میدانی با داده‌های سنجش‌ازدور داشت. مطابق نمودار آمبروترمیک ماه‌های خرداد تا شهریور خشک بوده و دراین‌بین ماه‌ مرداد خشک‌ترین ماه سال در منطقه موردمطالعه بوده است. هم‌چنین کشیدگی منحنی هایترگراف حاکی از دامنه تغییرات دمایی زیاد و تغییرات بارش یکنواخت‌تر در منطقه است. در همین راستا توزیع مساحت در چهار طبقه اقلیمی-زیستی سطح حوزه آبخیز کجور به یک‌میزان است و با توجه به طبقات باید برنامه‌ریزی و مدیریت فرسایش موردتوجه قرار گیرد. در ادامه گونه‌ها با توجه به رویکرد csr شامل پولک، جاروعلفی، درمنه دشتی، شبدر قرمز و علف بره انتخاب‌ و پهنه‌بندی استفاده از آن‌ها ارائه شد. نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر باهدف ارائه الگوی اقدامات مدیریتی زیستی فرسایش در بخش مرتعی حوزه آبخیز کجور انجام شد. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که می‌توان فرسایش خاک را در 40 درصد از مساحت اراضی مرتعی از طریق روش‌های مبتنی بر اقدامات مدیریتی زیستی مهار کرد. شایان‌ذکر است استفاده از اقدامات مدیریتی زیستی فرسایش نیازمند بررسی‌های جامع و همه‌جانبه‌ای است که می‌بایست با در نظر گرفتن بخش‌های مختلف بوم‎سازگان‎ آن را موردتوجه قرارداد.

a biological management model for controlling soil erosion in rangelands of the kojour watershed, mazandaran province, iran

background and objectives: soil erosion and sediment yield in the watershed lead to environmental issues. therefore, knowledge of the spatial and temporal distribution patterns of soil erosion is a proper strategy for planning and prioritize solutions for implementing soil conservation measures at watershed scale. since biological methods are based on the prevailing conditions of ecosystems, soil erosion can be controlled in the initial stages. however, the biological management of soil erosion has yet to be accepted due to the lack of a suitable implementation model by executive operations. the current research aimed to inhibit soil erosion using biological management in the rangeland areas of the kojour watershed located in mazandaran province, iran, due to the predominance of manageable distributed erosion.methodology: for this purpose, the primary layers of elevation above mean sea level, slope, and geology were determined for the kojour watershed, and appropriate work units were accordingly delineated. then, the soil erosion status was assessed on the basis of the scoring table of the seven factors of the blm model. the study was confined to the rangeland areas based on field surveys, interpretation of satellite images, and expert opinions. in the next step, the leaf area index (lai) map was prepared to compare field measurements and remote sensing information. then, ambrothermic and hytergraph charts were developed, and the corresponding bio-climatological map was prepared for the study watershed. ultimately, suitable species were selected from the phytosociological list considering an appropriate combination strategy of competitor (c), stress-tolerators (s) and ruderals (r), and species.results: first, 15 land units were delineated for the entire kojour watershed, out of which six rangeland-dominant sub-watersheds were selected to designate the biological management measures for soil erosion control. the blm table was employed for the rangeland work units showing that three of the six rangeland sub-watersheds were classified as low erosion. the remaining three sub-watersheds also had moderate erosion status. in addition, the general condition of soil erosion in the rangeland areas of the study watershed, with a score of 37.16, is classified as low status. also, examining erosion maps and the obtained indices indicated a high agreement between field measurements and remote sensing data. according to the ambrothermic chart, june to september were dry, and august was the driest month of the year in the study area. it also used the scope of significant environmental changes and more uniform regional changes. in this regard, the distribution of the area in the four bio-climatological classes of the kojour watershed is the same, and it is considered according to the planning and erosion management classes. in the following, the species were selected according to the combined csr strategy, including stachys inflata benth, bromus tomentellus, artemisia siberi, trifolium pratense, and festuca arundinacea with a broad presence in the region.conclusion: the present study was conducted to present a biological management model of the rangeland areas for the kojour watershed. the results indicated that soil erosion can be efficiently controlled through biological management methods in 40% of the rangeland areas. it is worth mentioning that it uses a model of biological management of erosion, which requires integrated and comprehensive investigations that consider different parts of the ecosystem.