تعیین رویشگاه بالقوه گونه زنبق گل‌چمنی schrenk iris songarica در شهرستان تربت‌حیدریه با استفاده از مدل تحلیل عاملی آشیان بوم‌‌شناختی

سابقه و هدف: یکی از مهم‌ترین شروط برای موفقیت یک طرح اصلاح مرتع از طریق کاشت گیاهان، انتخاب مکان درست برای کشت هر گیاه خاص است. شناسایی دقیق رویشگاه بالقوه گونه و کاشت آن در مناطق مشابه، می‌تواند تا حدود زیادی موفقیت طرح را تضمین و به ‌این ‌ترتیب شرایط محیط را به شرایط قبل از تخریب نزدیک نماید. هدف از این پژوهش مدل‌سازی رویشگاه گونه زنبق بیابانی با نام علمی iris songarica schrenk  به عنوان یک گونه زینتی و دارویی در شهرستان تربت‌حیدریه با استفاده از مدل تحلیل عاملی آشیان بوم‌شناختی است.مواد و روش‌ها: از طریق پیمایش میدانی 34 نقطه حضور زنبق وحشی با استفاده از سیستم موقعیت‌یاب جهانی ثبت گردید. از داده‌های مکانی حضور این گونه به‌عنوان مکان‌های مناسب بالفعل برای رویش آن در نظر گرفته شد. متغیرهای محیطی مورد استفاده در این پژوهش شامل داده‌های فیزیوگرافی (سه متغیر)، داده‌های خاک‌شناسی (هفت متغیر) و داده‌های اقلیمی (نوزده متغیر) است. در ابتدا نقشه تمام متغیرها در نرم‌افزار arc gis تهیه شد. سپس لایه‌های اطلاعاتی در مدل enfa وارد و با اعمال آنالیزهای آماری نرمال‌سازی‌ و همبستگی در نرم‌افزارbiomapper ، نقشه رویشگاه بالقوه گونهiris songarica  با استفاده از روش میانگین هندسی تهیه شد. ارزیابی نقشه رویشگاه با استفاده از آزمون cross - validation و شاخص boyce انجام گرفت.نتایج: نمایه‌های حاشیه‌گرایی، تخصص‌گرایی و تحمل‌پذیری به‌ترتیب معادل با 0.536، 10.015 و 0.1 محاسبه گردید. این مقادیر بیانگر این است که این گونه تمایل به رویش در مرکز متغیرهای زیستگاهی دارد و یک گونه تخصصی است که دامنه خاصی از متغیرهای محیطی را در محدوده منطقه مورد مطالعه تحمل می‌کند. در این پژوهش متغیرهای جهت، هدایت الکتریکی، دامنه سالانه دما، همسانی دما، درصد سیلت، میزان کربن، میانگین دامنه دمای روزانه و مجموع بارندگی سردترین سه‌ماهه متوالی مهم‌ترین عوامل در انتخاب زیستگاه گونه زنبق گل‌چمنی می‌باشند. همچنین در منطقه مورد مطالعه متغیرهای اقلیمی مربوط به دما در پراکنش این گونه موثرتر از متغیرهای اقلیمی مربوط به بارندگی هستند. چنان‌که در نتایج مدل دیده می‌شود، از بین چهار متغیر اقلیمی مهم موثر بر پراکنش گونه زنبق گل‌چمنی در منطقه مورد مطالعه سه متغیر مربوط به دما و تنها یک متغیر مربوط به بارندگی است. از کل مساحت منطقه مورد مطالعه که 367200 هکتار است، 242 هزار و 975 هکتار معادل 66.16 درصد از مساحت کل منطقه در کلاس رویشگاهی نامناسب، 73 هزار و 825 هکتار معادل 20.1 درصد از منطقه در کلاس رویشگاهی تناسب کم، 24 هزار و 200 هکتار معادل 6.6 درصد از کل منطقه در کلاس رویشگاهی تناسب متوسط و 26 هزار و 200 هکتار معادل 7.14 درصد از منطقه به‌عنوان رویشگاه بالقوه گونه زنبق گل‌چمنی کاملاً مناسب است. برای ارزیابی صحت مدل از شاخص بویس استفاده شد که میزان صحت مدل 94 درصد تعیین شد که قابل قبول است. نتیجه‌گیری: درنهایت می‌توان بیان نمود که مدل تحلیل عاملی آشیان بوم‌شناختی با دقت خوبی می‌تواند در پیش‌بینی پراکنش گونه زنبق گل‌چمنی در منطقه مورد مطالعه مورد استفاده قرار گرفته و نتایج حاصله می‌تواند در مطالعات مختلف مدیریت مراتع مورد استفاده قرار گیرد. نتایج این مطالعه می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی برای حفاظت، بهره‌برداری و احیاء گونه زنبق گل‌چمنی مورد استفاده قرار گیرد.

determining the potential habitat of iris songarica schrenk in torbat heydarieh county, using ecological niche factor analysis

background and objectives: successful pasture improvement plans rely on selecting suitable planting locations for each plant species. identifying the potential habitat of plant species and planting them in appropriate areas significantly increases the plan’s success, facilitating environmental restoration. this study aims to model the habitat of iris songarica schrenk, commonly known as desert iris, in torbat heydarieh county using ecological niche factor analysis (enfa).methodology: presence data for iris songarica were collected from 34 points through field surveys and direct observations, recorded using gps. these points were considered suitable areas for iris growth. environmental variables, including physiographic (three variables), soil science (seven variables), and climatic (nineteen variables) data, were incorporated into the enfa model. initial mapping of these variables was conducted using arcgis software. the enfa model was then applied, and statistical analyses such as normalization and correlation were performed in biomapper software to generate the potential habitat map of iris songarica using the geometric mean method. habitat map evaluation was conducted using cross-validation tests and the boyce index.results: marginality, specialization, and tolerance indices were calculated as 0.536, 10.015, and 0.1, respectively, indicating iris songarica’s preference for central habitat variables and its specialization in tolerating a specific range of environmental conditions. direction, electrical conductivity, annual temperature range, temperature homogeneity, silt percentage, carbon content, average daily temperature range, and total rainfall of the coldest consecutive quarter were identified as the most influential factors in determining the habitat of iris songarica. climatic variables related to temperature had a greater impact on species distribution than those related to rainfall. out of the four significant climatic variables affecting iris songarica’s distribution, three were temperature-related, while only one was related to rainfall. approximately 66.16% of the study area was classified as unsuitable habitat, with 14.7% identified as potential habitat. boyce’s index revealed a model accuracy of 94%, indicating its reliability.conclusion: ecological niche factor analysis proves effective in predicting iris songarica’s distribution in the study area with satisfactory accuracy. the results can inform various pasture management endeavors, aiding in the protection, utilization, and restoration of iris songarica habitats.