تاثیر افزایش قیمت فرآورده‌های دامی بر وضعیت مراتع و معیشت عشایر: مراتع ممسنی

سابقه و هدف: خانوارهای عشایری نقش قابل توجهی در تولیدات دامی بر عهده دارند. در دهه‌های اخیر تخریب مراتع هم‌زمان با وقوع شوک‌های قیمتی و موج نوسانات قیمت محصولات دامی، موجودی دام و در نتیجه معیشت عشایر در ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به وابستگی بالای معیشت عشایر به وضعیت مراتع، تحلیل هر گونه سیاستی در این زمینه نیازمند توجه همزمان به این دو مولفه است. بر این اساس، در مطالعه حاضر، اثرات سیاست‌های افزایش قیمت گوشت و قیمت فرآورده‌های دامی در قالب سه سناریو بر متغیرهای سود و وضعیت مراتع ارزیابی شد.مواد و روش‌ها: در مطالعه حاضر، منطقه ممسنی در استان فارس به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی عشایر به‌عنوان نمونه انتخاب شد. برای دستیابی به اهداف مطالعه از یک مدل اقتصادی- زیستی با لحاظ مدیریت پویای دام و مراتع بهره گرفته شد. مدل اقتصادی- زیستی با ترکیب مد‌ل‌های اقتصادی و بیوفیزیکی حاصل می‌شود. مدل اقتصادی در شرایط وجود محدودیت منابع از جمله دسترسی به علوفه، سود تولیدکنندگان در یک سیستم تولید دام را حداکثر می‌نماید. بر این اساس، سود خالص به تفکیک درآمدها و هزینه‌های موجود دامداران محاسبه شد. همچنین، علاوه بر لحاظ روند پویای تعداد دام، مقدار tdn مورد نیاز دام ناشی از تغذیه از منابع مختلف علوفه‌ای نیز محاسبه شد. در نهایت، نیز مدل‌ برنامه‌ریزی ریاضی با دو هدف حداکثرسازی سود و حداقل‌سازی مقدار tdn ناشی از استفاده از مراتع به شرط تامین tdn مورد نیاز برای هر دامدار برآورد شد. سناریوهای مورد استفاده در این مطالعه به صورت تغییرات قیمت گوشت و قیمت فرآورده‌های دامی در نظر گرفته شد. به طوری که کمترین، بیشترین و متوسط رشد قیمت گوشت و فرآورده‌های دامی در یک سال در بازه 1400-1382 به‌عنوان سه سناریو مورد توجه قرار گرفت. نتایج: نتایج شبیه‌سازی برای یک دوره ده ساله نشان داد که با ادامه شرایط فعلی، موجودی دام و در نتیجه معیشت عشایر در سال‌های آتی به‌شدت کاهش می‌یابد؛ به طوری که احتمال فروش همه دام‌ها و از بین رفتن زندگی عشایری وجود دارد. در این راستا، افزایش قیمت گوشت ضمن تاثیر مثبت بر سود دامداران، فشار وارده بر مراتع را نسبت به وضعیت فعلی کاهش می‌دهد. با این حال، سناریوی افزایش قیمت فرآورده‌های دامی علیرغم افزایش سود، تاثیر منفی بر پایداری مراتع خواهد داشت. البته، اثرات این سناریوها به تدریج تضعیف و روند بهبود سود عشایر تعدیل می‌شود. بنابراین، با اتخاذ سیاست‌های قیمتی امکان دستیابی هم‌زمان به اهداف بهبود معیشت عشایر و مدیریت پایدار مراتع وجود ندارد. در این راستا، آگاهی سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و ذینفعان از روند کاهشی تعداد دام و عملکرد مراتع در صورت ادامه شرایط موجود و اثرگذار نبودن سیاست‌های قیمتی بر بهبود همزمان معیشت عشایر و وضعیت مراتع در بلندمدت مهم‌ترین یافته این مطالعه است. نتیجه‌گیری: بر مبنای یافته‌های این مطالعه، با ادامه شرایط فعلی، موجودی دام و در نتیجه میزان فروش دام در سال‌های آتی کاهش خواهد یافت. این شرایط با کاهش عملکرد مراتع و در نتیجه کاهش سهم مراتع در تغذیه دام همراه خواهد بود. مجموع این شرایط حاکی از تهدید معیشت عشایر و پایداری مراتع در سال‌های آینده است. علاوه بر این، با توجه به بدتر شدن شرایط مراتع در اثر اعمال سناریوهای قیمتی، اتخاذ سیاست‌های حمایتی در جهت حفاظت از مراتع ضروری است.  

impacts of livestock product price surges on rangelands and nomadic livelihoods:a case study of mamasani rangelands

background and objectives: nomadic households play a crucial role in livestock production, but rangeland degradation and price fluctuations in livestock products have raised concerns about their livelihoods in iran. this study evaluates the effects of policies aimed at increasing meat and livestock product prices on profit variables and pasture conditions, considering the significant reliance on nomadic livelihoods.methodology: the mamasani region in fars province, a key nomadic center, was selected for this study. a bio-economic model, integrating economic and biophysical components, was employed to assess the dynamic management of livestock and rangelands. profit maximization and minimization of total digestible nutrients (tdn) were the goals of the mathematical programming model, considering different price scenarios for meat and livestock products from 2003 to 2021.results: the simulation results over a ten-year period suggest a drastic decline in livestock numbers and nomadic livelihoods if current conditions persist. increasing meat prices positively impacted livestock farmers’ profits and relieved pasture pressure compared to the current situation. however, a scenario of higher livestock product prices had a negative impact on pasture sustainability despite increased profits. the effects of these scenarios gradually weakened, indicating a moderate improvement in nomadic profits. the study emphasizes the need for awareness among policymakers, planners, and stakeholders about the declining livestock numbers and pasture performance if existing conditions persist without effective price policies simultaneously benefiting nomadic livelihoods and pasture management.conclusion: the study forecasts a future decline in livestock numbers and sales, posing a threat to nomadic livelihoods and pasture stability. supportive policies are essential to protect rangelands, considering the worsening conditions due to price scenarios.