ارزیابی عوامل اجتماعی-اکولوژیکی موثر بر تخریب مراتع در منطقه نمین اردبیل

مقدمه و هدف: عوامل طبیعی و انسانی تاثیر عمیقی بر تخریب مراتع دارند که تاثیرات انسانی مهم‌ترین عامل در افزایش شدت تخریب است. هدف این پژوهش ارزیابی عوامل موثر بر تخریب مراتع منطقه نمین-اردبیل است تا بتوان در گام بعد با شناسایی عوامل موثر و انجام مطالعات بیشتر بر روی آنها، راهکارهای مناسبی در راستای برنامه‌ریزی و کاهش تخریب اکوسیستم‌های مرتعی این منطقه ارائه داد.مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه، نواحی روستایی (با تاکید بر جوامع روستایی مرتعدار) منطقه نمین استان اردبیل است. جامعه آماری شامل مرتعداران روستایی بودند که سابقه بهره‌برداری از مراتع داشتند. برای انجام این امر، 21 روستا در منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده، پرسشنامه محقق‌ساخته بود و داده‌ها از طریق حضور میدانی و مصاحبه در بهار 1400، گردآوری شد. پرسشنامه شامل برخی ویژگی‌های کلی جامعه موردمطالعه و 33 شاخص اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی بود. در گام بعد، پس از انتخاب روستاهای دارای سابقه استفاده از مراتع، باتوجه به تعداد خانوارهای هر روستا، حدود 5 درصد خانوارها (ترجیحا خانواده‌های مرتعدار)، به‌عنوان حجم نمونه در هر روستا مشخص شد. در مرحله بعد، پرسشنامه‌ها از طریق مراجعه حضوری، مشاهده و مصاحبه در روستاهای موردنظر با استفاده از نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی تکمیل شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و استخراج خصوصیات کلی جامعه آماری از آمار توصیفی استفاده شد. برای رتبه‌بندی شاخص‌ها، از آزمون ناپارامتریک فریدمن استفاده شد. همچنین، برای تحلیل شاخص‌های موثر بر تخریب مراتع، از تحلیل عاملی اکتشافی (exploratory factor analysis) استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار spssver.22 انجام شد.   نتایج: نتایج آزمون فریدمن نشان داد که شاخص‌های «نقش ممیزی مرتع در کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 23.57، «تاثیر استفاده از پس‌چر مزارع کشاورزی بر کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 23.17 و «اثر برخورد دولت با متخلفین و مخربان مراتع بر کاهش تخریب مرتع» با میانگین رتبه 23.13 بر اساس نظرات بهره‌برداران نقش مهمی در کاهش تخریب مراتع منطقه‌ داشتند. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که 10 عامل دارای ارزش ویژه بیشتر از یک بوده و 71.96 درصد واریانس داده ها را تبیین کردند. نتایج تحلیل مولفه‌های اصلی نیز نشان داد که از ترکیب شاخص‌های مورد مطالعه بر اساس بار عاملی، به‌ترتیب اهمیت، ده عامل امنیت اقتصادی-اجتماعی، تامین نیاز دام به علوفه، اختلاف در بهره‌برداری از مراتع بین مرتعداران، مشارکت در طرح‌های اصلاح و مدیریت مرتع، بهره برداری مشاعی، تغییر کاربری، علاقه‌مندی به دامداری در مرتع، آگاهی و بهره‌برداری، آموزش و تبلیغات و ترویج و تسهیلات بر تخریب مراتع از نظر بهره‌برداران منطقه موثر بوده‌اند. بر این اساس، نبود فرصت های سرمایه گذای و کارآفرینی و اشتغال‌زایی، درآمد پایین و نداشتن شغل مناسب، فساد اداری و عدم رعایت ضوابط قانونی و عدم‌کنترل تعداد دام مجاز (دام مندرج در پروانه چرا یا طرح مرتعداری)، در عامل اول قرار گرفتند و جزو مهم‌ترین عوامل افزایش تخریب مراتع منطقه نمین بودند. مولفه‌های دیگر نیز با درصد کمتری نهایتا سبب تخریب مراتع منطقه شده‌اند.نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، بر اساس نتایج این تحقیق می‌توان بیان کرد که عوامل مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در اکوسیستم‌های مرتعی ممکن است سبب کاهش و یا افزایش تخریب شوند. بنابراین، بایستی ضمن توجه، مطالعه و کنترل عوامل افزایش تخریب در مراتع، به شاخص‌هایی که از نظر بهره‌برداران سبب کاهش تخریب می‌شود (مانند ممیزی مرتع) توجه ویژه شود و به تقویت این عوامل پس از مطالعات بیشتر و جزئی‌تر پرداخته شود.  

evaluation of social-ecological factors influencing rangeland degradation: a case study in the namin region of ardabil, iran

background and objectives: this study investigates the ecological, economic, and social factors contributing to rangeland degradation in the namin region of ardabil, iran. the research aims to identify key factors affecting rangeland degradation from the perspective of pastoralists, providing insights for targeted interventions and sustainable management practices.methodology: the study focused on the rural areas of the namin region in ardabil province, with a specific focus on ranchers. the research population included rural ranchers with prior experience in utilizing rangelands. a total of 21 villages were selected as the sample for data collection, which took place during the spring of 2021 through field visits and interviews. the researchers used a questionnaire to collect information, covering general characteristics of the community under study as well as 33 ecological, social, and economic indicators. after identifying villages with a history of using rangelands, the researchers determined a sample size of about 5% of households in each village, based on the number of households in each village. the questionnaires were then completed through face-to-face visits, observations, and interviews in the target villages, using stratified random sampling. descriptive statistics were used to analyze the data and identify general characteristics of the statistical communities. the friedman test was used to rank the indicators, and exploratory factor analysis was conducted to examine the factors influencing rangeland degradation. data analysis was performed using spssver.22 software.results: the results of the friedman test revealed that the indicators the role of rangeland survey had an average ranking of 23.57. in addition, the effect of using stubble pasture had an average ranking of 23.17, and the impact of the government’s actions against violators had an average ranking of 23.13. these indicators, as per user opinions, played a crucial role in mitigating rangeland degradation in the region. the results of the factor analysis revealed that 10 factors had an eigenvalue greater than 1, explaining 71.96% of the data variance. additionally, the results of the principal component analysis (pca) indicated that a combination of indicators, based on factor coefficients, contributed to the identification of ten factors influencing socio-economic security, livestock fodder availability, differences in rangeland utilization among ranchers, participation in rangeland improvement and management projects, communal exploitation practices, land use changes, interest in livestock farming within rangelands, awareness and utilization levels, education and advertising efforts, as well as promotion and facilities. these factors were found to significantly impact the degradation of rangelands in the region. the lack of investment opportunities, entrepreneurship, and employment creation, as well as low income and the absence of suitable jobs, administrative corruption, non-compliance with legal regulations, and inadequate control over the stocking rate (including animals included in the grazing permit), were identified as the primary factors contributing to the degradation of rangelands in the namin region. these factors were deemed to be of utmost importance in exacerbating the issue. additionally, other contributing components with a smaller percentage have also played a role in the degradation of rangelands in the region.conclusion: the study highlights the multifaceted nature of factors contributing to rangeland degradation, emphasizing the importance of addressing ecological, economic, and social dimensions. pastoralist perspectives play a crucial role in identifying indicators for mitigating degradation, and targeted interventions should focus on comprehensive studies to reinforce these factors. key recommendations include addressing investment opportunities, employment creation, income enhancement, regulatory compliance, and effective control over stocking rates to promote sustainable rangeland management in the namin region.