تبیین مولفه‌های حکمرانی خوب بر مدیریت مراتع ایران (از دیدگاه کارشناسان منابع طبیعی)

سابقه و هدف: بررسی برنامه‌های اجرایی کشور در بخش حفاظت و مدیریت منابع طبیعی به‌ویژه مراتع و میزان موفقیت آنان در دستیابی به اهدافی نظیر افزایش تولیدات دامی، صنعتی و دارویی نمایانگر کیفیت حکمرانی خوب بوده و ارتقاء شاخص‌های آن در مدیریت مراتع در حصول کامل اهداف صدرالاشاره میسر می‌گردد. طرح‌های مرتعداری مهم‌ترین برنامه در مرتعداری به شمار می‌رود که ارزیابی آن‌ها از جهت حکمرانی می‌تواند با شناخت چالش‌های اصلی در احیاء و مدیریت مراتع در افزایش بازدهی اقتصادی و بهبود منافع بهره‌برداران تاثیرگذاری مثبت داشته باشد. هدف اصلی این تحقیق تبیین مهم‌ترین مولفه‌های حکمرانی خوب بر مدیریت مراتع ایران است.مواد و روش‌ها: این تحقیق از نوع توصیفی (غیرآزمایشی) و از نوع همبستگی با هدف نمایش رابطه میان متغیرها از طریق روش مدل‌یابی معادلات ساختاری است. در این تحقیق صورت هدفمند و 70 کارشناس در دسترس خبره در زمینه طرح‌های مرتعداری در سراسر کشور (19 استان) مورد پرسش قرار گرفتند. ابزار پژوهش پرسشنامه‌ای بوده که ‌روایی (صوری و محتوایی) آن بر اساس نظر جمعی از کارشناسان و متخصصان طرح‌های مرتعداری تایید گردید و روایی تشخیصی با استفاده از شاخص میانگین واریانس استخراج شده و پایایی پرسشنامه با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ و نیز پایایی ترکیبی تایید گردید. برای تبیین مدل از مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار smart pls نسخه 3.0 استفاده گردیده است. در این پژوهش شش متغیر مستقل شامل مشارکت، پاسخگویی، مسئولیت‌پذیری، قانون‌محوری و عدالت، شفافیت و کارآیی و اثربخشی و یک متغیر وابسته تحت عنوان پروژه‌های احیائی و مدیریتی مراتع بررسی شد و از 65 متغیر مورد مطالعه اولیه با توجه به حدنصاب‌های مورد انتظار، تعداد 41 متغیر وارد بخش تحلیل عاملی گردیدند. برای اولویت‌بندی عوامل موثر پروژه‌های احیائی و مدیریتی مراتع، از آمارۀ ضریب تغییرات (cv) استفاده شد. در بررسی روایی سازه‌ها از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (ave) یا روایی همگرا برای برازش مدل‌های اندازه‌گیری و پایایی ترکیبی (cr) هر متغیر نهفته نیز در مدل‌ها بررسی شد.نتایج: براساس یافته‌های این تحقیق، پاسخگویان به طور کلی عامل پاسخگویی (با ضریب تغییرات 0.33) را مهم‌ترین عامل موثر بر موفقیت پروژه‌های احیائی و مدیریتی مراتع دانسته‌اند. پس از این گروه، به‌ترتیب عوامل مشارکت (با ضریب تغییرات 0.34)، مسئولیت‌پذیری (با ضریب تغییرات 0.35)، قانون‌محوری و عدالت (ضریب تغییرات 0.37)، شفافیت (با ضریب تغییرات 0.39) و کارآیی و اثربخشی (با ضریب تغییرات 0.4) قرار داشته‌اند. نتایج در مورد ضریب تبیین (r2) نشان داد که به‌ترتیب 45.5 درصد واریانس متغیر وابسته پروژه‌های احیائی و مدیریتی مراتع توسط مولفه مشارکت، 74 درصد توسط مولفه پاسخگویی، 78.4 درصد توسط مولفه قانون‌محوری و عدالت، 84.1 درصد توسط مولفه مسئولیت‌پذیری، 86.8 درصد توسط مولفه شفافیت و 79.5 درصد نیز توسط مولفه کارآیی و اثربخشی تبیین شده است.نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان داد در رتبه‌بندی سازه‌های مربوط به بعد مولفه‌ای حکمرانی خوب در مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم، عوامل شفافیت، عوامل مسئولیت‌پذیری، عوامل کارآیی و اثربخشی، عوامل قانون‌محوری و عدالت بیشترین نقش را به واسطه بار عاملی در ساختار عاملی مرتبه دوم دارند. یعنی معتبرترین عامل‌های نوع دوم بر عامل اول عامل شفافیت با بار عاملی 0.93 است. وقتی حکمرانی در مجموعه فرآیندهای چندگانه (مجریه، قانون‌گذار و قضایی) تعهد برنامه‌ای برای بهره‌برداران مرتعی ایجاد می‌کند برای تحقق آن تعهد می‌بایست شفافیت در اجرا، بهره‌وری در عملکرد، مسئولیت‌پذیری در آنچه که انجام داده است و مشارکت بهره‌برداران را در فرآیندی چندسویه در متن تعهد پیش‌بینی و ملحوظ نماید. 

components of good governance in rangeland management: insights from natural resources experts in iran

background and objectives: this study explores the components of good governance in the management of rangelands in iran, as perceived by natural resources experts. the quality of governance significantly influences the success of executive programs related to the protection and management of natural resources, especially rangelands. assessing the indicators of good governance in rangeland management is crucial for achieving goals such as increased livestock production and enhancing economic efficiency. the study aims to identify the main components of good governance and assess their impact on rangeland management projects.methodology: utilizing a descriptive (non-experimental) and correlational approach, this research employed structural equation modeling to analyze the relationships between variables. a questionnaire, validated through expert opinion, assessed the perspectives of 70 experts across 19 provinces in iran. six independent variables (participation, accountability, responsibility, law-oriented and justice, transparency, efficiency and effectiveness) were investigated concerning their impact on rangeland restoration and management projects.results: the findings reveal that respondents considered responsibility, participation, law-oriented and justice, transparency, and efficiency and effectiveness as significant factors affecting the success of rangeland restoration and management projects. the results indicate that the responsiveness factor was perceived as the most crucial, followed by participation, responsibility, law-oriented and justice, transparency, and efficiency and effectiveness. the coefficient of explanation (r2) demonstrated that these components collectively explained a substantial percentage of the variance in rangeland restoration and management projects.conclusion: the study concludes that transparency, responsibility, efficiency, and effectiveness play pivotal roles in the success of rangeland restoration and management projects. a commitment to transparency in implementation, efficiency in performance, accountability for actions, and user participation in decision-making processes are essential for effective governance. the results provide valuable insights for policymakers and practitioners involved in rangeland management in iran.