پایش شاخص‌های پوشش گیاهی و تنوع گونه‌ای تحت مدیریت قرق در مراتع نیمه‌استپی استان چهارمحال و بختیاری (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی قلعه غارک)

سابقه و هدف: چرای دام به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع تاثیر دارد و این تغییرات را می‌‌توان با انجام عملیات قرق در سطح مراتع مورد ارزیابی قرارداد. قرق به معنی جلوگیری از ورود دام به عرصه‌ مرتعی است و به‌عنوان بهترین روش مدیریت و اصلاح مراتع معرفی می‌شود. بیشتر بررسی‌ها نشان می‌دهد که عملیات قرق، سبب تغییرات مثبت در شاخص‌های پوشش گیاهی مانند ساختار پوشش، میزان تولید و تنوع گونه‌ای مراتع می‌شود. هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی تغییرات درصد تاج پوشش گیاهی، میزان زی‌توده هوایی و تنوع گونه‌ای تحت مدیریت قرق در مراتع نیمه‌استپی قلعه غارک شهرکرد است.مواد و روش‌ها: پس از انتخاب مکان‌های نمونه‌برداری در سایت قرق قلعه غارک و مجاور قرق (سایت چرا شده)، نمونه‌برداری پوشش گیاهی در طی سال‌های آماربرداری (از سال 1396 تا 1400) به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. در هریک از سایت‌ها، چهار ترانسکت به طول 100 متر موازی باهم و عمود بر شیب منطقه مستقر شدند. تعداد 40 پلات 2*2 مترمربعی بافاصله ده متر از هم بر روی ترانسکت‌ها قرار گرفت. طول ترانسکت‌ها 100 متر و فواصل بین آن‌ها نیز 100 متر در نظر گرفته شد. از روش برآورد نظری به‌منظور تعیین سطح تاج پوشش گیاهان در پلات‌ها استفاده شد. زی‌توده هوایی گونه‌ها با استفاده از روش قطع و توزین تعیین شد. جهت بررسی تنوع گونه ای، شاخص های سیمپسون و شانون - وینر و جهت مقایسه‌ی غنای گونه ای، شاخص های مارگالف و منهینیک در نرم‌افزار past محاسبه شدند. تعیین وضعیت مرتع با استفاده از دو روش چهار فاکتوری و شش فاکتوری تعدیل‌یافته صورت گرفت. در مورد گرایش از دو روش تراز و قیاسی استفاده شد.نتایج: نتایج تحقیق نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت قرق در طول دوره‌ی آماربرداری از 34.57 درصد تا 52.68 درصد و میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت چرا شده از 22.15 درصد تا 32.76 درصد در سال‌های مختلف متغیر بوده است. میزان زی‌توده هوایی سایت قرق در طول دوره‌ آماربرداری از 1215 تا 1908 و میزان تولید سایت چرا شده از 693 تا 1025.6 کیلوگرم ماده‌ خشک در هکتار در سال‌های مختلف متغیر بوده است. وضعیت مرتع سایت قرق در سال‌های مختلف آماربرداری متوسط بود اما وضعیت سایت چراشده در حالت ضعیف در طول سال‌های اجرای پرو‌‌ژه قرار داشته است. گرایش سایت قرق مثبت و سایت چراشده منفی بوده است. نتایج مقایسات آماری نشان داد که بین اغلب شاخص‌های ارزیابی در مرتع قرق و چرا شده اختلاف معنی‌دار بوده است. قرق سبب بهبود شاخص‌های پوشش گیاهی شده است و پارامتر‌های مربوط به پوشش تاجی و زی‌توده هوایی در پهن برگان علفی، گیاهان خوش‌خوراک کلاس i و گیاهان یک‌ساله به‌طور معنی‌داری در قرق افزایش نشان داد. مقایسه‌ میانگین شاخص‌های تنوع گونه‌ای (سیمپسون و شانون-وینر) نشان داد عملیات قرق برای هر دو شاخص افزایش معنی‌دار تنوع گونه‌ای پوشش گیاهی را به همراه داشته است. همچنین مقایسه‌ میانگین شاخص‌های غنای گونه‌ای (مارگالف و منهنیک) افزایش معنی‌دار غنای گونه‌ای را در سایت قرق نشان داده است.نتیجه‌گیری: به‌طورکلی نتایج تحقیق گویای این مطلب است که قرق سبب بهبود پوشش گیاهی، افزایش زی‌توده هوایی و تنوع گونه‌ای در مراتع می‌شود. با توجه به کاهش عملکرد مراتع تحت چرا در سال‌های اخیر، ازجمله اقداماتی که می‌تواند بر وضعیت بهره‌برداری فعلی مراتع اثر مثبت گذشته و روند موجود را تغییر بدهد، برنامه‌ریزی جهت عملیات اصلاح مراتع و مدیریت چرای دام است. 

vegetation indices and species diversity monitoring under exclosure management in semi-steppe rangelands: a case study of ghalehgharak rangelands, chaharmahal and bakhtiari province

background and objectives: livestock grazing significantly influences the structure and dynamics of vegetation in rangelands, prompting the implementation of exclosure operations as a management strategy. exclosure involves restricting livestock access to rangelands and is recognized as an effective method for rangeland management and improvement. numerous studies suggest that exclosure operations lead to positive changes in vegetation indicators, including cover structure, production levels, and species diversity. this research aims to investigate changes in vegetation canopy percentage, production rates, and species diversity under exclosure management in the semi-steppe rangelands of ghalehgharak, shahrekord.methodology: sampling locations were selected within the exclosure site (ghalegharak) and an adjacent grazed site. plant cover sampling was conducted using a random-systematic method over multiple years (2016 to 2021). four parallel transects of 100 meters in length were established at each site, with 40 plots of 2 * 2 square meters placed along the transects. canopy cover percentage was determined using the theoretical estimation method, while biomass was measured through the cutting and weighing method. species diversity was assessed using simpson and shannon-wiener indices, and species richness was compared using margalef and menhinich indices in the past software. range condition was determined using modified four-factor and six-factor methods, and trends were evaluated using scale and comparison methods.results: over the five-year study period, the exclosure site exhibited canopy cover percentages ranging from 34.57% to 52.68%, while the grazed site showed variations from 22.15% to 32.76%. biomass on the exclosure site ranged from 1215 to 1908 kg/ha, whereas the grazed site’s production varied from 693 to 1025.6 kg/ha. the rangeland status was determined as moderate for the exclosure site and poor for the grazed site. the trend for the exclosure site was positive, while the grazed site trend was negative. significant differences were observed between most evaluation indicators for the enclosed and grazed sites, with exclosure enhancing vegetation indices, canopy cover, and biomass. exclosure significantly increased species diversity and richness, as indicated by simpson, shannon-weiner, margalef, and menhinich indices.conclusion: the research findings indicate that exclosure positively influences vegetation, biomass, and species diversity in rangelands. given the declining performance of grazing rangelands in recent years, implementing exclosure operations and strategic livestock grazing management emerges as a favorable approach for pasture improvement and altering current trends.