حد بهره‌برداری مجاز 5 گونه کلیدی مرتعی (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی زاغه لرستان)

سابقه و هدف: گونه‌های مرتعی حساسیت متفاوتی نسبت به چرای دام دارند. این تاثیر گاه با کمک شرایط اقلیمی بسیار مهمتر می‌شود، اگر جمعیت و شدت چرای دام در هر اکوسیستم متناسب با ظرفیت چرایی و حد مجاز بهره‌برداری باشد، حفظ گونه‌های مرغوب مرتعی و خوشخوراک و ترکیب گیاهی و همچنین دوام تولید در اکوسیستم مرتعی تضمین می‌گردد. بنابراین آگاهی از میزان تولید و حدمجاز برداشت یکی ار اساسی‌ترین اطلاعات پایه‌ای در مدیریت این زیست‌بوم‌ها به‌شمار می‌رود. این مقاله با هدف تعیین حد بهره برداری مجاز 5 گونه کلیدی مراتع ییلاقی استان لرستان نگارش گردید. مواد و روش‌ها: برای تعییین حد بهره‌برداری مجاز گونه تعداد 50 پایه متوسط ویکسان از گونه‌هایastragalus curvirostris  bromus tomentellus ، festuca ovina، onobrychis melanotricha، picris strigosaانتخاب شد. این پروژه به‌مدت 5 سال (90-1385) انجام گردید. به این صورت که پایه‌های شماره 1 تا 10 بدون برداشت یا تیمار شاهد، پایه‌های شماره 11 تا 20 تیمار 25درصد، پایه‌های شماره 21 تا 30 تیمار 50درصد، و پایه‌های شماره 31 تا 40 تیمار 75درصد اعمال گردید. علاوه بر آن تعداد 10 پایه متجانس دیگر انتخاب شده و پس از تکمیل رشد به‌عنوان شاهد سالانه قطع و با استفاده از ترازوی الکتریکی با دقت 0.01 گرم وزن شدند. با جمع کردن علوفه حاصل از ماه‌های برداشت با باقیمانده تولید در پایان فصل رویش مقدار کل علوفه تولید شده هر پایه برای هر سال مشخص شد. همزمان با اعمال تیمار‌ها، ویژگی‌های دیگری نیز مانند بنیه و شادابی، مرگ و ارتفاع گیاه مورد اندازه‌گیری و ارزیابی قرار گرفتند. این آمار در سطح 40 هکتار قرق محصور و موجود برداشت گردید. پس از تکمیل آماربرداری با استفاده از نرم‌افزار تخصصی mstat- c داده‌ها تجزیه و تحلیل شدند. نتایج: نتایج نشان داد تولید گونه o. melanotricha تحت اثر چرای 25درصد رشد مجدد بیشتری دارد ولی برداشت‌های50 و 75درصد باعث تحلیل و مرگ پایه‌ها می‌شود. در گونهb. tomentellus  برداشت های 25، 50 و 75 درصد باعث افزایش تولید گیاه بروموس در مقایسه با قرق می‌شود. در بررسی اثر اجرای تیمارهای مختلف برداشت بر تولید، گونهf. ovina  نسبت به برداشت اندام‌های هوایی مقاومت بیشتری دارد. نسبت به سایر گونه‌ها از خود نشان داده است ولی با مقایسه میانگین‌های تولید سالیانه تولید در پایه‌های شاهد و تیمار برداشت 75درصد نسبت به تیمارهای برداشت 25 و 50درصد در طبقه بالاتر قرار دارد. گونه a. curvirostris نسبت به چرای سنگین حساس است و ادامه چرای سنگین باعث عدم تکمیل رشد کامل آن در سالهای آتی می‌شود که نشان می‌دهد این‌گونه نباید بیش از 50درصد مورد چرا قرار گیرد ولی در چرای سبک یا 25درصد بهترین نتیجه را خواهیم داشت. مشخص گردید که، گونه p. strigosa نسبت به تیمارهای چرایی در مراحل گلدهی و پس از آن حساسیت چندانی ندارد اما به چرای اول فصل بسیار حساس است. اگر برگچه‌های اولیه بطور کامل حذف شوند گیاه در همان مرحله از بین خواهد رفت. نتیجه‌گیری: در بررسی اثر متقابل گونه، زمان و درصد برداشت، به‌طور خلاصه حد مجاز برداشت گونه‌‌ها را می‌توان چنین بیان نمود. گونهf. ovina  مقاومترین گونه نسبت به برداشت اندام‌های هوایی و تا 75درصد مقاوم است. گونه o. melanotricha 25درصد، گونه a. curvirostris  25 تا 50درصد، گونه b. tomentellus  50درصد و گونه p. strigosa 25 تا 50درصد را می‌توانند تحمل نمایند.‌ البته رعایت فصل چرا بسیار اهمیت دارد.

allowable use of 5 key species of alpine rangelands in lorestan

background and objectives: range species have varying sensitivities to livestock grazing, which can be exacerbated by climatic conditions. preserving high-quality pasture and edible species and maintaining plant composition and productivity in the pasture ecosystem requires appropriate levels of pasture exploitation. thus, knowledge of the allowable use of rangeland species is essential for the management of these ecosystems. this study aimed to determine the allowable use of key species in zagheh alpine rangelands. methodology: the study selected 40 average stands of the species astragalus curvirostris, bromus tomentellus, festuca ovina, onobrychis melanotricha, and picris strigosa to determine allowable use. the stands were subjected to different levels of harvest treatment over five years (2011- 2016), with stands 1-10 left unharvested and used as a control. stands 11-20, 21-30, and 31-40 were subjected to 25%, 50%, and 75% harvest treatments, respectively. an additional ten plants were selected as annual witnesses and weighed using an electric scale with an accuracy of 0.01 grams. the data collected included vigor, mortality, plant height, and production, which were analyzed using mstat-c software. results: the study found that o. melanotricha increased in production with a 25% harvest treatment, but harvesting at 50% and 75% caused stands to die. harvests of 25%, 50%, and 75% increased the production of b. tomentellus compared to the control. f. ovina showed greater resistance to harvesting than other species, with the highest production in the control and 75% harvest treatments. a. curvirostris should not be grazed more than 50%, while p. strigosa is not very sensitive to grazing in the flowering stages and after but is sensitive to grazing in the first season. conclusion: the allowable use of species can be expressed as follows: f. ovina can tolerate up to 75% harvest, while o. melanotricha can tolerate 25%, a. curvirostris 25-50%, b. tomentellus 50%, and p. strigosa 25-50%. however, the grazing season must be carefully observed to ensure successful management of rangelands.