تاثیر عوامل محیطی در پیش بینی رویشگاه گونه dorema ammoniacum d. don. در مراتع ندوشن استان یزد

سابقه و هدف: شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاه‌های گیاهان دارویی و صنعتی مراتع، از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است. وشا dorema ammoniacum d. don. از گیاهان با ارزش علوفه ای، صنعتی و دارویی است که مورد بهره برداری بیش از حد قرار می گیرد به طوری که از گیاهان در معرض خطر استان است. هدف این تحقیق تهیه نقشه پیش بینی رویشگاهی گونه d. ammoniacum  با استفاده از روش رگرسیون لجستیک بود. با بررسی ارتباط یک یا چند متغیر مستقل با یک متغیر پاسخ، مهمترین عوامل موثر در پراکنش گونه مورد بررسی تعیین می شود. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در مراتع ندوشن از توابع شهرستان میبد در استان یزد انجام شد. اطلاعات مورد نیاز شامل: داده‌های عوامل محیطی مانند توپوگرافی، اقلیم، خاک و پوشش‌گیاهی جمع آوری شد. این داده‌ها با استفاده از نقشه مدل رقومی ارتفاع، ایستگاه های هواشناسی و نمونه برداری میدانی و آزمایشگاه تهیه شد. نمونه برداری پوشش‌گیاهی، در شش واحد همگن به‌روش تصادفی-سیستماتیک و در هر واحد، نمونه برداری در طول سه ترانسکت 350 متری انجام شد. به طوری که در طول هر ترانسکت 10 پلات مستقر شد. هم‌چنین از ابتدا و انتهای هر ترانسکت از عمق های 30-0 و 60-30 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد. داده های مربوط به عوامل محیطی، به‌عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدند. داده های حضور و عدم‌حضور گونه به‌عنوان متغیر وابسته به‌ترتیب با کد 1 و 0 مشخص شدند. برای بررسی و تشریح ارتباط و ساختار فضایی بین عوامل خاک از تجزیه و تحلیل تغییرنما (واریوگرام) در نرم‌افزار gs+5.1.1 استفاده شد. سپس با روش درون یابی کریجینگ و وزن‌دهی فاصله معکوس (inverse distance weighting/idw)، نقشه ویژگی های خاک در نرم افزار arcgis10.4 تهیه شد. به‌منظور ارزیابی روش های میان یابی از روش تقاطعی و سه پارامتر آماری شامل شاخص‌های میانگین قدر مطلق خطا‌ (mae/mean absolute error)، میانگین انحراف خطا‌ (mbe/mean bias error) و هم‌چنین جذر میانگین مربعات خطا‌ (rmse/root mean square error) استفاده شد. بعد از تهیه نقشه عوامل موردنظر، با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک و در دست داشتن داده های حضور/عدم حضور و داده‌های محیطی، نقشه پراکنش بالقوه گونه d. ammoniacum تهیه شد. نتایج: با بررسی ارتباط و ساختار فضایی بین عوامل خاک با استفاده از تجزیه و تحلیل تغییرنما (واریوگرام) نتایج نشان‌داد که اغلب متغیرهای مورد بررسی از نظر وابستگی مکانی در دامنه قوی و متوسط قرار دارند؛ به‌طوری‌که مدل تغییرنما برای رطوبت اشباع و کربن آلی کروی برای متغیرهای درصد سدیم، ازت و کلسیم گوسی است. بر اساس نتایج، برای متغیرهای رطوبت اشباع، درصد سدیم و کلسیم عمق اول خاک و درصد کربن آلی عمق دوم خاک، روش درون‌یابی کریجینگ نقطه ای به‌عنوان صحیح ترین روش انتخاب شد. تنها در مورد ازت عمق اول خاک روش وزن دهی فاصله معکوس، دارای خطا و انحراف کم‌تری بود. روش‌های درون‌یابی کریجینگ و وزن‌دهی معکوس فاصله به‌عنوان روش‌های مناسب جهت درون‌یابی انتخاب شدند. بهترین مدل برازش شده به‌منظور تخمین احتمال رخداد گونه d. ammoniacum به صورت معادله ارائه شد. با توجه به معادله به دست آمده، حضور گونه d. ammoniacum با درصد رطوبت اشباع و سدیم عمق اول خاک، کربن آلی عمق دوم و کلسیم عمق اول خاک ارتباط مثبت و با نیترات عمق اول خاک ارتباط منفی دارد. با توجه به طبقه‌بندی مطلوبیت رویشگاه و مطابق مدل پیش‌بینی، 20 درصد از منطقه مورد مطالعه دارای تناسب عالی و 24 درصد رویشگاه مناسب تعیین شد. بر اساس شاخص کاپا، میزان تطابق نقشه پیش بینی حاصل با داده‌های زمینی برای رویشگاه مذکور در سطح خوب ارزیابی شد. نتیجه‌ گیری: مدل‌سازی پراکنش بالقوه گونه‌های گیاهی با استفاده از رگرسیون لجستیک، می‌تواند در مکان‌یابی مناطق مستعد جهت احیای گونه‌های مهم کمک شایانی نماید. با توجه به اینکه نقشه پیش بینی شبیه‌سازی شده، با صحت قابل قبول به‌دست آمد و توانسته است متغیرهای تاثیرگذار بر گونه d. ammoniacum را شناسایی کند، از این رو می توان از این مدل برای برآورد حدود جغرافیایی و شناسایی رویشگاه‌های دارای شرایط پراکنش بالقوه استفاده نمود که این امر می‌تواند منجر به تصمیم‌های مدیریتی در راستای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از گونه مورد نظر گردد.

effect of environmental factors on habitat prediction of species dorema ammoniacum d. don. in nadoushan rangelands, yazd province

background and objectives: the conservation and management of endangered medicinal and industrial plants in rangelands are essential for the economic and social benefits they provide. dorema ammoniacum d. don. is an important fodder, medicinal, and industrial plant that is threatened due to over-exploitation. this study aimed to predict the potential habitat of d. ammoniacum using logistic regression analysis and to identify the environmental factors that influence its distribution in the nadoushan rangelands of yazd province. methodology: we collected data on environmental factors, including topography, climate, soil, and vegetation, from the rangelands of nadushan. vegetation sampling was conducted in six homogeneous units using the random-systematic method. soil samples were collected from the beginning and end of each transect at depths of 0-30 and 30-60 cm. we used variogram analysis to investigate the spatial structure between soil factors, and kriging interpolation and inverse distance weighting methods were used to prepare soil characteristic maps. the logistic regression model was used to predict the potential distribution of d. ammoniacum, using presence/absence data and environmental data. results: the results showed that the variables of saturated moisture, sodium and calcium percentage of the first soil depth, organic carbon percentage of the second soil depth, and nitrate of the first soil depth were the most important environmental factors affecting the distribution of d. ammoniacum. the presence of d. ammoniacum had a positive relationship with the percentage of saturated moisture and sodium of the first soil depth, organic carbon of the second depth, and calcium of the first soil depth, and a negative relationship with nitrate of the first soil depth. the logistic regression model predicted that 20% of the studied area had excellent suitability and 24% had suitable habitat for d. ammoniacum.