تحلیل گرایش بهره‌برداران نسبت به فردی‌سازی مراتع (مطالعه موردی: مراتع شمال غربی استان گلستان)

سابقه و هدف: بهره برداری و چرای دام از مراتع مهم ترین فعالیت انسانی است که انتخاب آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. اهمیت نحوه مدیریت سامان های عرفی مراتع در چند دهه اخیر آن را به یکی از چالش های مدیریتی مراتع در کشور تبدیل کرده است. مراتع جهت تداوم و پایداری نیاز به مدیریت اصولی و برنامه ریزی نسبت به منابع موجود (آب، خاک و گیاه) و دام ها دارند، برنامه ریزی جهت بررسی وضعیت حال و تصمیم گیری برای آن حائز اهمیت می باشد..از این رو، اهمیت انتخاب نوع بهره برداری در مدیریت پایدار دام و مرتع، آن را به عنوان یکی از حیاتی ترین موضوعات در زمینۀ حفاظت، احیاء، اصلاح، بهره برداری اصولی و توسعه مراتع تبدیل نموده است. در همین راستا تحقیق حاضر به بررسی گرایش بهره برداران به فردی سازی مراتع در بین بهره برداران شهرستان گمیشان در شمال غربی استان گلستان پرداخته است.مواد و روش ها: تحقیق حاضر از لحاظ گردآوری داده ها، میدانی، و از لحاظ کنترل متغیرها، توصیفی و از لحاظ راهبرد اجرا، پیمایشی می باشد. جامعه آماری تحقیق را 200 نفر از بهره برداران مرتعی از سه سامان عرفی در شهرستان گمیشان استان گلستان تشکیل داده اند. به طوری که 127 نفر از آن ها بر اساس جدول کرجسی مورگان به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. نمونه گیری به صورت تصادفی طبقه بندی شده انجام شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه  بود که با توجه به هدف تحقیق و بر اساس پیشینۀ پژوهش و همچنین مصاحبه با کارشناسان و بهره برداران خبره مبتنی بر روش گروه متمرکز به صورت نظام یافته و استخراج مجموعه ای از مولفه ها مرتبط با موضوع به صورت زوجی تدوین گردید. برای تعیین گرایش بهره برداران فردی سازی (تنسیق) مرتع از 44 گویه در قالب 7 مولفۀ اقتصادی، اجتماعی، آب و خاک، احیاء و حفاظت، دام و دامداری، رفاهی و مدیریتی، بهره گرفته شد. روایی پرسشنامه از سوی پانلی از کارشناسان و بهره برداران خبره مورد تایید قرار گرفت. برای اطمینان از پایایی آن به محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ اقدام شد که مقدار آن به طور متوسط 0.805 به دست آمد که مبین پایایی قابل قبول پرسشنامه است. محاسبات آماری در این تحقیق با استفاده از نرم افزار spss25 در دو بخش توصیفی و استنباطی صورت گرفت. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان داد، بهره برداران تمایل بیشتری با مقدار عددی 2.76 به فردی سازی مراتع داشتند. نتایج حاکی از آن بود که فردی سازی مراتع در «ایجاد سرمایه گذاری در دام و مرتع» و «بهبود درآمد حاصل از دامداری» در بعد اقتصادی، «کاهش تخلفات و جرائم در مرتع» در بعد اجتماعی، «استفاده بهینه از آب های سطحی در مرتع» و «جلوگیری از فرسایش خاک و از بین رفتن خاک سطحی» در بعد آب و خاک، «جلوگیری از  ورود دامداران غیربومی به مرتع» و «احیای اراضی مرتعی از طریق بوته کاری و روش های تلفیق» در بعد احیاء و حفاظت مرتع، «رعایت سیستم چرایی در مرتع» و «ایجاد فضای مناسب جهت تامین شرب دام» در بعد دام و دامداری، «توسعه بهتر پنل های انرژی خورشیدی در مرتع» و «دسترسی به امکانات مناسب برای زندگی خانواده» در بعد رفاهی، و همچنین «بهبود در خلاقیت و نوآوری در مدیریت مرتع» و «حمایت سازمانی و دسترسی به خدمات دولتی » در بعد مدیریتی، به دلیل کمتر بودن مقدار میانگین از عدد سه (حد وسط) نسبت به بهره برداری مشاع بیشترین تاثیر مثبت را داشته است. ضمن این که ابعاد «مدیریتی» و «دام و دامداری» در فردی سازی مراتع و بعد «اجتماعی» در بهره برداری مشاع، بیشترین اهمیت را دارا بودند. همچنین نتایج به دست آمده از آزمون t تک نمونه ای نشان داد، گرایش بهره برداران در انتخاب نوع بهره برداری در سطح اعتماد 99 درصد در کلیۀ ابعاد به جزء بعد «آب و خاک» تاثیر معنی داری داشته است. نتیجه ‌گیری: با توجه به این که مدیریت پایدار مراتع با چالش های جدی تخریب مواجه است، لذا انتخاب نوع بهره برداری در جهت مدیریت هر چه بهتر مراتع از مهم ترین اولویت ها است. همان طور که نتایج نشان داد گرایش بهره برداران در منطقه مورد مطالعه به سمت فردی سازی مراتع بوده است؛ لذا می توان ضمن تغییر در تصورات سنتی دامداران نسبت به بهره برداری مشاع، زمینه توانمندی آن ها را به ویژه در بخش اقتصادی و همچنین استفادۀ چندمنظوره از مراتع از طریق تنسیق مراتع فراهم نمود. از طرفی، نتایج تحقیق نشان دهندۀ این موضوع است که در بهره برداری مشاع، اعتماد، مسئولیت پذیری، همدلی و مشارکت، سرمایۀ اجتماعی و همبستگی اجتماعی، بیشتر از بهره برداری فردی از مراتع است. از این رو در بهره برداری مشاع، می توان با برنامه ریزی و قطعه بندی شفاهی مراتع(بر اساس نظر بهره برداران در  نتایج تحقیق) ، ضمن رعایت دقیق زمان ورود و خروج دام به مرتع و جلوگیری از دام مازاد به آن، گامی موثر در جهت مدیریت پایدار مراتع برداشت. 

analysis of beneficiaries' tendencies towards rangeland individualization (case study: northwest rangelands of golestan province

background and purpose: exploitation and grazing of livestock is the most important human activity on the rangelands. the importance of how to manage the ranch units of each and every rangelands is  one of the management challenges of rangelands in the country. rangelands need basic management and planning for keeping resources (water, soil and plants) safe and livestock grazing continuity. therefore, the importance of proper use of rangeland has made it as one of the most vital issues in the field of conservation, rehabilitation, improvement, and development of rangelands. in this regard, the present research has investigated the willingness of ranchers towards the individualization of rangeland among the ranchers of gamishan city in the northwest of golestan province. materials and methods: the present research is field in terms of data collection, descriptive in terms of variable control, and survey in terms of implementation strategy. the statistical population of the research consists of 200 rangeland households from three ranch units in gomishan city of golestan province. so that 127 of them were selected as the sample size based on krejcie morgan table. sampling was random as well as the classification. the data collection tool was a questionnaire that was systematically developed according to the purpose of the research and based on the background of the research as well as interviews with experts and experienced ranchers based on the focused group method and extracting a set of relevant components. to determine the willingness of ranchers towards the individualization of rangelands, 44 items in the form of 7  components economic, social, water and soil, rehabilitation and protection, livestock and animal husbandry, welfare and management were used. the validity of the questionnaire was confirmed by a panel of experts and ranchers. to ensure its reliability, cronbach’s alpha coefficient was calculated, which averaged 0.805, which indicates the acceptable reliability of the questionnaire. statistical calculations in this research were performed using spss25 software in two descriptive and inferential sections. results: the results of the research showed that ranchers had a greater willingness to individualize their rangelands with a numerical value of 2.76. the results indicated that, the individualization of rangelands from economic dimension was depend on creating investment in livestock and rangeland and improving livestock income. reducing violations and crimes in rangeland was the most important issue in the social dimension.  and optimum use of surface water in the pasture and prevention of soil erosion and loss of surface soil in water and soil dimension were pointed out. avoiding non-native ranchers from entering the rangeland and rehabilitation of rangeland lands through plantation and integrated methods were found important in the dimension of rangeland restoration and protection. grazing system in the rangeland and creating a suitable space for providing livestock drinking in the dimension of livestock and animal husbandry were named. development of clean energy such as solar panels in the rangeland and access to suitable facilities for family life in the welfare dimension, improvement in creativity and innovation in rangeland management and organizational support and access to government services in the management dimension were focused on. in addition, the dimensions of management and livestock and animal husbandry in the individualization of rangelands and social dimension in the exploitation of collective were the most important cases.  also, the results obtained from a single sample t test showed that the willingness of ranchers in choosing the type of exploitation at the level of 99% confidence are in all criteria except water and soil had a significant effect.conclusion: considering that sustainable rangeland management faces serious challenges of degradation, so choosing the type of exploitation for better rangeland management is one of the most important priorities. as the results showed, the willingness of ranchers in the study area has been towards individualization of rangelands needs changing the traditional perceptions of ranchers towards the collective exploitation of the land. the research results show that in collective exploitation, trust, responsibility acceptance, empathy and participation are good.