تحلیل مهم ترین مشکلات مراتع و ارائه راهکارهای مدیریتی از دیدگاه بهره برداران و کارشناسان (مطالعه موردی: مراتع چهارباغ استان گلستان)

سابقه و هدف: حفاظت از مراتع و ممانعت از تخریب این منابع باارزش، نیازمند عزم و تلاش جدی و اقدامات مناسبی است که استفاده پایدار و مدیریت جامع و یکپارچه مراتع فراهم گردد و این اقدامات و برنامه ریزی ها باید به گونه ای باشد که بهره برداری بهینه و پایدار از مراتع در کنار رفع نیازها و شرایط بهره برداران صورت گیرد. شناخت مشکلات و چالش ها و متعاقبا ارائه راهکارهای مدیریتی در مراتع، زمینه استفاده از پتانسیل ها و کارکردهای مختلف در عرصه های وسیعی از اکوسیستم های مرتعی را فراهم کرده و دستیابی به توسعه پایدار مراتع را تسهیل خواهد کرد. این تحقیق با هدف شناخت و اولویت بندی مهم ترین مسائل و مشکلات عرصه های مرتعی منطقه چهارباغ استان گلستان و ارائه راهکارهای مدیریتی از دیدگاه بهره برداران و کارشناسان انجام شده است.مواد و روش ها: این پژوهش بر اساس هدف انجام تحقیق، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی بود و با استفاده از روش پیمایشی و اسنادی به گردآوری داده ها می پردازد. جامعه آماری این پژوهش شامل کارشناسان خبره و آشنا با موضوع مورد بررسی در استان گلستان و بهره برداران مراتع منطقه مورد مطالعه بود. حجم نمونه به روش نمونه گیری در دسترس و غیرتصادفی تعیین شد و تعداد 31 نفر کارشناس و 38 نفر بهره بردار در انجام این پژوهش همکاری و مشارکت داشتند. پس از طراحی سوالات پرسشنامه و تایید روایی با استفاده از نظر کارشناسان و متخصصین مربوطه، برای تعیین سطح پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که برای پرسشنامه بهره برداران و کارشناسان به ترتیب برابر 81 و 0.83 به دست آمد که نشان از پایایی مناسب پرسشنامه ها داشت. به منظور شناخت مشکلات و مسائل موجود و ارائه راهکارها، با تکمیل پرسشنامه توسط بهره برداران و کارشناسان و استفاده از ضریب شاخص اهمیت (i) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (ahp)، نتایج بدست آمده امتیازدهی و اولویت بندی شدند. چنانچه مقدار اثر خیلی زیاد و زیاد به عنوان عوامل تاثیرگذار شناسایی شدند. فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است که با استفاده از نرم افزار expert choice وزن و اهمیت هر معیار مشخص می شود.نتایج: با توجه به ضریب اهمیت (iindex)، مقدار اثر در طیف لیکرت و همچنین وزن هر مشکل، خشکسالی و کمبود بارش با مقدار شاخص اهمیت (98.3) و وزن (0.088)، عدم پرداخت خسارت توسط دولت در مواقع حادثه و خشکسالی (بیمه نبودن دام و مرتع) با مقدار شاخص اهمیت (83.3) و وزن (0.072) و تصمیم گیری فقط توسط مسئولین و عدم مشارکت بهره برداران با مقدار شاخص اهمیت (80) و وزن (0.066) به ترتیب مهم ترین مشکلات و مسائل موجود بوده و بیشترین مقدار شاخص اهمیت و وزن را به خود اختصاص دادند. از نظر کارشناسان، چرای بی رویه و تعداد بیش از حد دام مهمترین مشکل و مسئله و بیشترین مقدار شاخص اهمیت (81.7) و وزن (0.077) را به خود اختصاص داده است. پس از آن به ترتیب چرای زودرس و خارج از موقع با شاخص اهمیت (80) و وزن (0.076) و خروج نابه هنگام دام با شاخص اهمیت (75.8) و وزن (0.072) قرار دارند. در راهکارهای ارئه شده بر اساس دیدگاه بهره برداران و کارشناسان، مدیریت چرای دام و اعطای تسهیلات برای خرید علوفه بخصوص در موقع خشکسالی بیشترین مقدار شاخص اهمیت (88.7) و بیشترین وزن (0.114) را به خود اختصاص داد و پس از آن به ترتیب آموزش بهره برداران به منظور کسب درآمد و اشتغال زایی از پتانسیل های گیاهان دارویی، صنعتی و خوراکی منطقه و همچنین افزایش درآمد بهره برداران از طریق اعطای اعتبارات و وام جهت خرید کندو و زنبورداری قرار دارند.نتیجه‌ گیری: با توجه به نتایج تحقیق، دلایل تخریب و مشکلات موجود در مراتع مذکور طبق نظر بهره برداران و کارشناسان به چهار دسته اصلی خشکسالی و در نتیجه کمبود منابع آب، ضعف مدیریت چرای دام، ضعف سازمانی و نبود قوانین و مقررات پیشگیرانه و مسائل اقتصادی و کمبود درآمد بهره برداران تقسیم بندی کرد. همچنین راهکارهای مدیریتی ارائه شده در این تحقیق را می توان در ابعاد کلی مقابله با خشکسالی و کمبود بارش، اشتغال زایی و استفاده چندمنظوره از کارکردهای مختلف درقالب شرکت های تعاونی، رعایت اصول مدیریت چرای دام و رعایت قوانین و مقررات وضع شده توسط مجریان طبقه بندی و تفکیک کرد. در نهایت با توجه به دیدگاه های غالبا مشترک بهره برداران و کارشناسان، می توان با اطمینان بیشتری نتایج حاصل از ارائه مسائل و مشکلات و همچنین راهکارها را پذیرفت. 

analysis of the most important problems of rangelands and presentation of management solutions from the viewpoint of stakeholders and experts (case study: chaharbagh rangelands of golestan province)

background and objectives: protecting rangelands and preventing the deterioration of these precious resources necessitates significant efforts and proper measures to ensure their sustainable use and comprehensive and integrated management. these policies and planning should allow optimal and sustainable use of rangelands, while also addressing the needs of stakeholders and enhancing their livelihood. in rangelands, problem recognition provides management solutions. it provides the foundation for the utilization of many available options in rangeland ecosystems and will assist the sustainable development of rangelands. this study aimed to identify and rank the most significant challenges and concerns on the rangelands in the chaharbagh region of golestan province. it also tries to propose management solutions from the perspective of stakeholders and specialists.methodology: this study employs survey and documentary methodologies. the statistical population of this study consisted of golestan province stakeholders and subject matter specialists. this study’s sample size was selected by a non-random sampling technique, and 31 experts and 38 stakeholders participated. cronbach’s alpha coefficient was used to measure the level of reliability after the questionnaire was designed and the validity was confirmed with the help of professionals and specialists. cronbach’s alpha coefficients of 0.81 and 0.83 were obtained for the surveys of stakeholders and experts, respectively, indicating adequate questionnaire reliability. the results were ranked and prioritized using the significance index (iindex) coefficient and the analytic hierarchy process (ahp) in order to identify existing problems and concerns and provide solutions (ahp). using expert choice software, the weight and significance of each criterion were determined for the hierarchical analysis procedure, which is one of the most decision-making systems with many criteria.results: according to the importance coefficient (iindex), drought with the importance index value of 98.3 and weight of 0.088 was the most important issue, followed by the lack of government subsidies for the damages in the event of a crisis (lack of livestock and pasture insurance) by 83.3 and 0.072, non-participatory decision-making by 80 and 0.066. according to specialists, indiscriminate grazing and an excessive quantity of animals are the most significant concerns, with the highest importance index value (81,7) and weight (0.077). following that are early and untimely grazing with an important index of (80) and weight of (0.076) and untimely exit of animals (~75.8 and 0.072). in the proposed solutions based on the opinions of stakeholders and experts, livestock grazing management and providing facilities for buying fodder, particularly during drought, received the highest importance index (88.7) and weight (0.114), followed by training the stakeholders to utilize medicinal, industrial, and edible plants in the region, as well as receiving credits and loans to purchase hives and beekeeping, with the ultimate goal of empowering them. conclusion: according to the opinions of stakeholders and experts, the problems and causes of the degradation of this rangeland fall into four broad categories: a) drought and subsequent shortage of water resources b) weak grazing management c) weak organization and lack of preventative legislation and regulations d) economic concerns and low stakeholder income. in addition, the management strategies presented in this study are classified as combating, generating employment opportunities and multi-purpose use of rangelands in the form of cooperatives, implementing the principles of livestock grazing management, and reinforce the rules and regulations. according to the frequently shared perspectives of stakeholders and specialists, the outcomes of the difficulties and problems as well as the proposed solutions can be accepted with greater assurance.