ارزیابی آسیب‌پذیری اجتماعی- اقتصادی بهره‌برداران مراتع و همگرایی نظرات کارشناسان و بهره‌برداران بر عوامل موثر آن در استان یزد

سابقه و هدف: شرایطی که طی آن فرد یا جامعه به دلیل تغییرات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی تحت تنش قرار می گیرد آسیب پذیری گفته می شود. آسیب پذیری بهره برداران مراتع و بدنبال آن فقر بهره برداران، سبب بهره برداری ناپایدار از مراتع گردیده است. از سویی درجه آسیب پذیری بهره برداران مراتع در مناطقی با محدودیت های بارندگی بیشتر و عوامل تاثیرگذار اجتماعی-اقتصادی جانبی آن، کاملا مشخص نیست. لذا هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی میزان آسیب پذیری اجتماعی-اقتصادی بهره برداران مراتع در منطقه خشک استان یزد و بررسی میزان همگرایی نظرات بهرهبرداران و کارشناسان بر عوامل تاثیرگذار آن است.مواد و روش‌ ها: منطقه مورد مطالعه این پژوهش مراتع قرار گرفته در محدوده دشت یزد-اردکان و جامعه محلی بهره بردار از آن است. ابزار پژوهش در این مطالعه، پرسشنامه ی محقق ساخته ای بود که توسط 97 بهره بردار و کارشناس محلی بخش مرتع (97=n) تکمیل گردید. در این پژوهش، به منظور سنجش درجه آسیب پذیری اجتماعی-اقتصادی از فرمول پیشنهادی می بار و والدز  بهره گرفته شد و برای بررسی همگرایی نظرات کارشناسان و بهره برداران در دو بعد اجتماعی و اقتصادی نیز از آزمون های آماری من وایت نی و تی استیودنت مستقل با استفاده از نرم افزار spss استفاده گردید.  نتایج: نتایج پژوهش نشان داد از بین عوامل اجتماعی، پارامتر ویژگی های جمعیت شناختی بهره برداران با مقدار 17/46 بیشترین تاثیر را بر میزان آسیب پذیری دارد. از بین پارامترهای اقتصادی نیز، پارامتر ارائه ی نهاده های حمایتی با مقدار 17/80 بیشترین تاثیر را بر کاهش میزان آسیب پذیری نشان داد. میزان آسیب پذیری اجتماعی- اقتصادی در منطقه مورد مطالعه، 7/19 محاسبه گردید که نشان دهنده درجه آسیب پذیری زیاد بهره برداران عرصه های مرتعی می باشد. نتایج بررسی همگرایی نظرات نشان داد که اختلاف معنی دار بین نظرات کارشناسان و بهره برداران در حوزه پارامترهای اقتصادی موثر بر آسیب پذیری وجود دارد. مساحت مرتع و محدودیت سامان عرفی مهمترین پارامترهای اختلافی بین دو گروه بهره برداران و کارشناسان در بعد اقتصادی شناخته شد. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین توافق نظرات کارشناسان و بهره برداران به ترتیب مربوط به پارامتر های بیمه دام و سایر بخش های تولیدی مرتع، درآمد های خارج از بهره برداری از مرتع می باشد. در بعد اجتماعی تفاوت معنی داری بین نظرات کارشناسان و بهره برداران یافت نشد. به صورت جداگانه در بعد اجتماعی، پارامتر دسترسی به منابع و دریافت سهل الوصول اطلاعات معنی دار شد و به عنوان پارامتری  معرفی گردید که دو گروه بیشترین اختلاف نظر را بر آن از نظر تاثیر بر آسیب پذیری قائل بودند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج ، راهکارهایی چون حمایت از بهره برداران در موقعیت های بحرانی، سرمایه گذاری های نقدی و غیر نقدی در امر احیا و بهره برداری از مراتع، آموزش شیوه صحیح بهره برداری در راستای معیشت پایدار، برنامه ریزی به جهت افزایش توافق بین بهره برداران و افزایش مشارکت آنان در زمینه احیا و بهره برداری صحیح از مراتع جهت کاهش آسیب پذیری مراتع پیشنهاد می گردد. نتایج همگرایی نظرات بهره برداران و کارشناسان نشان داد که ذهنیت بهره برداران و کارشناسان بر پارامترهای اقتصادی اثرگذار بر آسیب پذیری متفاوت است. نتیجه مهم این پژوهش، آشکار شدن نیازمندی به ارتقاء شناخت دست اندرکاران دولتی از پارامترهای آسیب رسان بر معیشت بهره برداران مرتع در مناطق با جغرافیای خشک است. همچنین توسعه مراتع نیازمند بازنگری در عوامل اقتصادی کاهنده آسیب به معیشت بهره برداران محلی است.

assessing the socio-economic vulnerability of rangeland beneficiaries and the convergence of opinions of experts and beneficiaries on its effective factors in yazd province

backgrounds: the conditions in which an individual or society is under tension due to social, economic, and environmental changes are called vulnerability. vulnerability of rangeland beneficiaries and subsequent poverty of beneficiaries has caused unsustainable operation of rangelands. on the other hand, the degree pf vulnerability of rangeland beneficiaries in areas with more rainfall restrictions and its side socio-economic influencing factors is not completely known. the purpose of this research is to evaluate the level of socio-economic vulnerability of the rangeland beneficiaries in the dry region of yazd province and to examine the convergence of beneficiaries’ and experts’ opinions on their influencing factors.methodology: the study area of this research is the pastures located in the yazd-ardakan plain and the local communities that benefit from it. the research tool in this study was a researcher-made questionnaire that was completed by 97 farmers and local experts in the pasture sector (n=97). in this research, in order to measure the degree of socio-economic vulnerability, the formula proposed by me-bar and valdez was used and to check the convergence of the opinions of experts and beneficiaries in two dimensions of social and economic, mann-whitney and independent t-student statistical tests were used using spss software.results: the results of the research showed that among the social factors, the parameter of the demographic characteristics of the beneficiaries with a value of 17.46 has the greatest impact on the level of vulnerability. among the economic parameters, the parameter of providing support inputs with a value of 17.80 showed the greatest impact on reducing the level of vulnerability. the degree of socio-economic vulnerability of the beneficiaries of this study was calculated as 7.19, which indicates a high degree of vulnerability of pasture land users. the results of the convergence of opinions showed that there is a significant difference between the opinions of experts and users in the field of economic parameters affecting vulnerability. the area of ​​the rangeland and the limitation of the customary system were recognized as the most important parameters of the difference between the two groups in the economic dimension. also, the results showed that the most agreement between the opinions of experts and operators is related to the parameters of livestock insurance and other productive parts of the pasture, incomes outside the exploitation of the pasture. in the social dimension, no significant difference was found between the opinions of experts and beneficiaries. separately, in the social dimension, the parameter of access to resources and easy access to information became significant and was introduced as the parameter that the two groups had the most disagreement on in terms of impact on vulnerability. conclusion: according to the earned results, solutions such as supporting farmers in crisis situations, cash and non-cash investments in the restoration and exploitation of pastures, teaching the correct way of exploitation in line with sustainable livelihood it is suggested to plan to increase the agreement between the beneficiaries and increase their participation in the field of revitalization and proper exploitation of the pastures in order to reduce the vulnerability of the pastures. the results of the convergence of the opinions of beneficiaries and experts showed that the mentality of beneficiaries and experts on economic factors affecting vulnerability is different. the important result of this research is to reveal the need to improve the knowledge of government officials about parameters that harm the livelihood of pasture beneficiaries in areas with dry geography. also, the development of pastures requires a review of the economic factors that reduce the damage to the livelihood of local beneficiaries.