بررسی تاثیر عملیات های پخش سیلاب و هلالی آبگیر بر خصوصیات پوشش گیاهی مراتع خشک (مطالعه موردی: بستک، استان هرمزگان)

سابقه و هدف: سطح وسیعی از مراتع کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده اند که درصد قابل توجهی از آنها تخریب شده و شرایط مناسبی ندارند. در این مناطق به دلیل نبود رطوبت، احیای پوشش گیاهی به آسانی صورت نمی‌گیرد. عملیات های ذخیره نزولات از جمله اقدمات مدیریتی لازم برای اصلاح و توسعه مراتع این مناطق هستند. عملیات ذخیره نزولات با افزایش رطوبت در دسترس گیاه، شرایط برای احیای مراتع را مهیا می‌کنند. اما همه روش‌های ذخیره نزولات کارایی یکسانی ندارند و ممکن است در مناطق مختلف تاثیر یکسانی در احیای مرتع نداشته باشند. لذا لازم است که اینگونه عملیات در مناطق مختلف مورد مقایسه قرار گیرند تا امکان انتخاب بهترین روش وجود اشته باشد. در همین راستا، این مطالعه به بررسی کارایی دو روش ذخیره نزولات در بازسازی پوشش گیاهی مراتع خشک استان هرمزگان می پردازد.مواد و روش‌ها: در این مطالعه سه تیمار در نظر گرفته شده است: منطقه شاهد، منطقه تحت عملیات هلالی آبگیر و منطقه تحت عملیات پخش سیلاب. برای اندازه‌گیری پوشش گیاهی از روش سیستماتیک-تصادفی استفاده شد. در هر منطقه سه ترانسکت صد متری مستقر شد. در امتداد هر ترانسکت، پوشش گیاهی در ده پلات دو در دو اندازه‌گیری شد. جمعاً در 90 پلات، درصد پوشش تاجی و تعداد پایه گونه ها یادداشت شد. فرم زیستی گونه های گیاهی بر اساس روش رده بندی رانکایر تعیین گردید. همچنین در هر پلات درصد سنگ و سنگریزه، لاشبرگ و خاک لخت اندازه گیری شد. برای بررسی فلور منطقه در طول پیمایش منطقه مورد مطالعه از کلیه‌ی گیاهان موجود در منطقه مورد مطالعه، نمونه‌برداری و پس از پرس و خشک کردن نمونه ها با استفاده از منابع معتبر شناسایی گردیدند. برای ارزیابی ترکیب گیاهی در هر سه منطقه، از تیپ‌های عملکردی گیاهان استفاده شد. آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه و lsd به منظور مقایسه میانگین خصوصیات پوشش گیاهی در عرصه های هلالی آبگیر و پخش سیلاب و مناطق شاهد استفاده شد. نرخ تغییرات شاخص های جامعه گیاهی مناطق ذخیره نزولات نسبت به منطقه شاهد نیز تعیین شد. آنالیز تطبیقی نااریب ‏برای بررسی ارتباط گونه های گیاهی با مناطق ذخیره نزولات و شاهد استفاده شد.نتایج: نتایج نشان داد که بین مناطق ذخیره نزولات و شاهد از نظر خاک لخت، لاشبرگ، پوشش گیاهی اختلاف معنی‌داری وجود دارد ‏(0/05‏‎ p<‎‏)‏. عملیات پخش سیلاب و عملیات هلالی آبگیر سبب افزایش معنی‌دار تاج پوشش گیاهی و لاشبرگ در منطقه شده بودند (0/05‏‎ p<‎‏)‏. بررسی تیپ های عملکردی گیاهان نیز نشان داد که گونه های گیاهی با کلاس خوشخوراکی دو و همی کریپتوفیت ها تحت عملیات های ذخیره نزولات به ترتیب شانس توسعه بیشتری داشتند. از نظر فرم رویشی، عملیات ذخیره نزولات بطور معنی‌داری بیشترین تاثیر مثبت را بر فورب ها و گراس ها داشته ‌است (0/05‏‎ p<‎‏)‏.. نتایج همچنین نشان دادند که خانواده های گندمیان، اسفناجیان و بقولات از خانواده های موفق در منطقه ذخیره نزولات خصوصا پخش سیلاب هستند. نرخ تغییرات خصوصیات جامعه گیاهی منطقه پخش سیلاب به جز خاک لخت نسبت به منطقه هلالی افزایشی است. بیشترین نرخ تغییرات مثبت متعلق به لاشبرگ با میانگین0/62 ±9/07 بود. نتایج آنالیز رج‌بندی dca نشان داد که گونه های ‏ cenchrus pennisetiformis، ‏tephrosia persica، ‏atriplex leucoclada‏، ‏cornulaca monacantha‏ و‎ ‎cynodon dactylon ‎‏از مهمترین گونه هایی بود که با منطقه پخش سیلاب و منطقه هلالی آبگیر در ارتباط بود. ‏نتیجه‌گیری: هر دو عملیات ذخیره نزولات هلالی آبگیر و پخش سیلاب سبب ارتقا کمی و کیفی پوشش گیاهی در منطقه شده بودند، اما تاثیرات عملیات پخش سیلاب نسبت به هلالی آبگیر در احیای پوشش گیاهی بیشتر بوده است. با توجه به شاخص‌های اکولوژیکی در نظر گرفته شده در این مطالعه، عملیات پخش سیلاب جهت احیای پوشش گیاهی در مناطق خشک و نیمه‌خشک توصیه می‌شود. در پایان پیشنهاد می‌شود در مطالعه‌ای دیگر، شاخص های اقتصادی و اجتماعی مانند هزینه اجرای روش های مختلف ذخیره نزولات نیز مورد مطالعه قرار گیرند تا با ترکیب همه شاخص‌های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی بتوان بهترین عملیات ذخیره نزولات برای احیای مراتع را پیشنهاد کرد. 

assessing vegetation rehabilitation under restoration operations in arid rangelands (case study: bastak, hormozgan province)

background and objectives: a large area of iran rangelands is located in arid and semi-arid areas which a significant percentage of them have been degraded and are not in good condition. in these areas, vegetation restoration is not easy due to the water scarcity. water harvesting operations are among the necessary management measures to restore and develop the rangelands of these areas. water harvesting operations improve the rangeland restoration conditions by increasing the available moisture for plants. but not all water harvesting operations are equally effective and may not have the same effect on rangeland restoration in different areas. therefore, it is necessary to compare such operations in different areas to be able to choose the best water harvesting operations. therefore, this study investigates the efficiency of two water harvesting methods in the rehabilitation of arid vegetation in hormozgan province.methodology: in this study, three treatments have been considered: control area, area under microcatchment operation and area under water spreading system. systematic-random sampling method was used to measure vegetation. three 100 m transects were laid out in each area. vegetation attributes were measured in ten 2×2 m plots located along each transect. in total 90 plots, the percentage of canopy cover and the number of the plant species were recorded. the biological form of plant species was determined based on the rankier classification method. in addition, the percentage of rocks and pebbles, litter and bare soil were determined in each plot. to study the flora of the study area, all plant species in the region were sampled and identified using reliable references. to evaluate species composition in all three sites, plant functional types were used. one-way analysis of variance followed by lsd were used to compare control area, area under microcatchment operation and area under water spreading system in terms of vegetation attributes. the rate of vegetation attributes change was also determined. detrended correspondence analysis was used to investigate the relationship between plant species and water harvesting operations and control areas.results: the results showed that there was a significant differences between water harvesting operations and control areas in terms of bare soil, litter and vegetation (p <0.05) the water spreading system and microcatchment operation had a significant effect on vegetation canopy and litter cover in the region (p <0.05). examination of plant functional types also showed that palatability classes ii and hemicryptophytes had more chance to develop under water harvesting operations respectively. in terms of life form, water harvesting operations had the most positive effect on forbs and grasses, respectively (p <0.05). the results also showed that the families poaceae, chenopodiaceae and fabaceae were successful families in the sites under water harvesting operations, especially the sites under water spreading system. the rate of vegetation attributes change was increasing in the area under water spreading system compared to the area under microcatchment operation, except for the bare soil. the highest and lowest positive changes belonged to litter and simpson index with a mean of 9.07±0.62 and 0.48±0.25, respectively. the results of dca showed that cenchrus pennisetiformis،، ‏tephrosia persica، ‏atriplex leucoclada‏ ، ‏cornulaca monacantha‏ ,‎ ‎cynodon dactylon were the most important species related to water spreading system and microcatchment operation.conclusion: both water spreading system and microcatchment operations improved the quality and quantity of vegetation in the region, but the effects of water spreading system were greater than microcatchment operation in restoring vegetation. according to the ecological indicators considered in this study, water spreading system is recommended to restore vegetation in arid and semi-arid regions. in the end, it is suggested that economic and social indicators such as the cost of implementing various water harvesting operations should be also considered in future studies, to combine all ecological, economic and social indicators to suggest the best water harvesting operations for rangeland restoration.