عوامل موثر بر عدم پذیرش طرح‌های مرتعداری چند منظوره از دیدگاه مرتعداران

سابقه و هدف: در ایران به‌دلیل افزایش جمعیت مرتعداران، وابستگی اقتصادی و اجتماعی مرتعداران به علوفه مرتع بسیار زیاد است. عدم تعادل دام و مرتع از جمله دغدغه های دلسوزان عرصه های مرتعی است. در این خصوص برنامه‌ریزان مصمم شدند تا فشار بر مراتع از طریق معیشت جایگزین کمتر شود و طرح‌های چندمنظوره در دستور کار سازمان جنگل ها و مراتع قرار گرفت. متاسفانه پس از پنج سال از ابلاغ شرح خدمات بازنگری طرح‌های چندمنظوره، تاکنون در استان گلستان طرح‌های مذکور کمتر اجرایی شده و مورد استقبال قرار گرفته است. هدف از انجام تحقیق حاضر ریشه‌یابی عدم پذیرش طرح‌های چندمنظوره در مراتع آزادشهر و گنبد است. مواد و روش ها: در این تحقیق برای تهیه پرسشنامه، مطالعه در سه مرحله اکتشافی، ارزیابی و تجزیه و تحلیل و استخراج ساختار نهایی انجام شد و سهم هر یک از عوامل در عدم پذیرش طرح‌های چندمنظوره با استفاده از شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی بررسی گردید. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری شد و دلایل عدم استقبال از این طرح ها برای اجرا از سوی مرتعداران یا اجرای کند آنها با مقایسه زوجی در قالب طیف لیکرت، جمع آوری شد. انتخاب نماینده مرتعداران به عنوان مجریان طرح‌های مرتعداری، مبتنی بر رویکرد شهرت و نمونه گیری هدفمند صورت گرفت. برای انتخاب بهره‌برداران از معیارهایی مانند سابقه کار، تجربه و سطح سواد استفاده شد. نتایج بر اساس وزن داده شده به گویه های پرسشنامه در روش تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از نرم‌افزارexpert choice11 تحلیل گردید. قضاوت درباره پذیرفته یا مردود بودن رتبه های داده شده با توجه به مقایسه های زوجی و با استفاده از نرخ سازگاری انجام شد.نتایج: نتایج نشان داد از نظر مرتعداران، معیارهای اقتصادی، سیاستی-نهادی و محیط زیستی به‌ترتیب مهم‌ترین معیارها در عدم پذیرش طرح‌های چندمنظوره هستند که از جمله موارد این شاخص ها، ناکافی بودن ثبات اقتصادی و عدم برخورداری از امنیت شغلی در اینگونه از طرح ها، نداشتن سازوکار اجرای مشخص، اجرا در زمان و مکان نامناسب و عدم حمایت مطلوب دولتی در زمان اجرا است. عمده جوامع پاسخگو این مشکلات را در مدیریت از بالا به پایین و عدم توجه به مشارکت مرتعداران در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی عنوان کردند. نتیجه گیری: به‌طور کلی نتایج گویای پذیرش کم طرح‌های چندمنظوره از سوی مرتعداران است که این امر نمایانگر عدم توفیق برنامه ریزان و تصمیم گیران در جلب مشارکت فعال در برنامه ها است. بر این اساس پیشنهاد می گردد مشارکت در سطوح مختلف تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرا تقویت‌شده و بدین منظور از دوره های آموزشی استفاده بیشتر به عمل آمده و همچنین ایجاد تشکل های مردم نهاد در سطح منطقه با رویکرد مطالبه‌گری جهت استفاده از تسهیلات سایر دستگاه های ذینفع تقویت شود تا در آینده بتوان شاهد پذیرش هرچه بیشتر مرتعداران در چنین طرح‌هایی بود. همچنین پیشنهاد می گردد به منظور پذیرش و اجرای طرح‌های چندمنظوره، تسهیلگران به کار گرفته شوند.

factors affecting the non-acceptance of multiple-use projects from the viewpoints of rangeland utilizers

background: background: in iran, the economic and social dependency ofpastoralists on pasture fodder has intensified due to population growth amongpastoral communities. rangeland managers are concerned about the imbalancebetween livestock and available pastures. in response, decision-makers have soughtto alleviate pressure on rangelands by promoting alternative livelihoods andimplementing multiple-use projects. however, the successful implementation ofmultiple-use projects in golestan and azadshahr provinces has faced challenges,even after five years of project review service announcements. this study aims toinvestigate the reasons for the non-acceptance of multiple-use projects in therangelands of azadshahr and gonbad.methodology: the study was conducted in three stages: discovery, evaluation andanalysis, and the development of the final structure. various ecological, economic,and social indicators were used to assess the acceptance of multiple-use projectsamong rangeland users. data were collected through questionnaires and interviews,and the reasons for non-acceptance were compared using pairwise comparisons onthe likert scale. the selection of representatives was based on the reputationapproach and targeted sampling, considering criteria such as work history,experience, and literacy level. hierarchical analysis was performed using expertchoice 11, and judgments on the acceptance or rejection of given ranks were madebased on pairwise comparisons and compatibility rates.results: the results indicated that economic, political-institutional, andenvironmental criteria were the primary factors contributing to the non-acceptanceof multiple-use projects. insufficient economic stability, lack of job security,inappropriate timing and location of project implementation, and inadequategovernment support were cited as some of the key indicators. respondents alsohighlighted top-down management approaches and a lack of attention to userparticipation in decision-making and planning as significant issues.conclusion: overall, the findings suggest that pastoralists have a low acceptanceof multi-purpose plans, indicating the failure of planners and decision-makers toeffectively engage stakeholders in these projects. it is recommended to enhanceparticipation at various levels of decision-making, planning, and implementation.this can be achieved through increased training programs and the establishment ofnon-governmental organizations, fostering greater user involvement in futureprojects.