تحلیل مالی دامداری سنتی در سامان‌های عرفی مراتع کوهستانی سهند

سابقه و هدف: علیرغم اجرای طرح های مرتعداری در عرصه های مرتعی، گزارش های متعددی از وضعیت نامطلوب مدیریت مراتع منتشر می شود. این موضوع بیانگر آن است که فشار وارد بر مراتع، بیش از توان آنها می باشد و بهره برداری از آنها به هیچ وجه برابر ضوابط علمی و مطابق با مقیاس تولید آن نبوده است. از اینرو باید ضمن تجدید نظر در شرح خدمات طرح های مرتعداری، به  هنگام ممیزی مراتع و صدور پروانه چرا، به اندازه مطلوب هر خانوار و حداقل مساحت مرتع مورد نیاز هر یک از خانوارهای مرتعدار جهت استفاده چرایی از مرتع و نگهداری دام، توجه ویژه ای کرد. در این ارتباط، اعتقاد بر این است که تعیین تعداد بهینه دام به عنوان مهمترین تصمیم مدیریتی موثر در تولید و اقتصاد، امری پیچیده بوده و به معیارهای مختلف، بستگی دارد. بنابراین شناخت هزینه ها و درآمدهای جاری بهره بردار و واحدهای بهره برداری جهت برنامه ریزی کوتاه مدت و بلندمدت مرتعداران و بخش های دولتی در استفاده اصولی و حفظ و احیای این منابع از اهمیت زیادی برخوردار است. مواد و روش‌ها: این تحقیق با هدف ارزیابی و تحلیل مالی دامداری سنتی در سامان‌های عرفی مراتع سهند انجام شد. 45 سامان عرفی مرتعی از طریق روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی ‌شده برای مطالعه انتخاب شدند و درنهایت پرسشنامه ارزیابی مالی به‌صورت تصادفی برای 205 دامدار تکمیل و هزینه‌ها و درآمدهای دامداری سنتی و شاخص‌های ارزش حال خالص و نسبت منفعت به هزینه با استفاده از اطلاعات پرسشنامه استخراج گردید. همچنین رانت اقتصادی و ارزش مورد انتظار از دیدگاه دامداری و تولید علوفه برای مراتع مذکور محاسبه شد. سود اقتصادی سالانه به‌دست‌آمده از فروش محصول در واحد سطح (فرآورده های لبنی، دام زنده، پشم و مو و کود دامی) رانت اقتصادی نام دارد که از کسر هزینه‌‌های آشکار (هزینه های دامداری) و پنهان (هزینه های کارگری دامداران و خانواده آنان در دامداری سنتی) از درآمد ناخالص و تقسیم جواب حاصله بر سطح به دست می‌‌آید. ارزش هر هکتار از مراتع موردبررسی ازنظر بهره‌‌برداری به‌صورت دامداری سنتی با تقسیم رانت اقتصادی بر نرخ تنزیل واقعی، محاسبه گردید. برای محاسبات مربوط به توجیه اقتصادی دامداری سنتی در سامان‌های عرفی مراتع سهند از دو شاخص ارزش حال منفعت خالص (npv= net present value) و نسبت منفعت به هزینه (bcr= benefit-cost ratio) استفاده‌شده است. در روابط مذکور t عمر مفید دوره دامداری، b و c به ترتیب منفعت و هزینه جاری در هر سال، i نرخ بهره و n تعداد سالها است.bcr=(∑_(t=1)^(t=n)b_t/((1+i)t))/(∑_(t=1)^(t=n)c_t/((1+i)t)  vpn=∑_(t=0)^n(b_t-c_t)/〖(1+j)〗^t نتایج: نتایج نشان داد بهره‌برداران سامان‌های عرفی مراتع سهند به‌طور متوسط دارای 85.19 هکتار مرتع هستند و متوسط تعداد دام برای هر بهره‌بردار در این مراتع 277 واحد دامی است. به‌طور سالانه هر بهره‌بردار در دامداری سنتی 1994.14 میلیون ریال هزینه دامداری دارد که قسمت عمده آن مربوط به تامین خوراک و تغذیه دستی دام می‌باشد. مجموع درآمد هر بهره‌بردار در طول سال به‌صورت متوسط 2697.38 میلیون ریال به دست آمد که بخش عمده آن مربوط به فروش دام زنده است. سود اقتصادی به ازای هر بهره بردار در ییلاق 1704.38 میلیون ریال و در قشلاق به ازای هر بهره بردار  539.10  میلیون ریال زیان برآورد گردید. رانت اقتصادی حاصل از بهره‌برداری سامان‌های عرفی مراتع سهند برای دامداران 8.26 میلیون ریال برای هر هکتار و ارزش مورد انتظار این مراتع 1.53 میلیون ریال برای هر هکتار برآورد گردید. طبق نتایج توجیه اقتصادی؛ در سناریو با نرخ بهره 14 درصد 2.712 میلیون ریال و در سناریو با نرخ بهره 18 درصد 2.928 میلیون ریال زیان اقتصادی به ازای هر بهره‌بردار وجود دارد. نسبت منفعت به هزینه در سناریو با نرخ بهره 14 درصد 0.79 و در سناریو با نرخ بهره 18 درصد 0.76 برآورد گردید که نشان دهنده زیان ده بودن واحدهای دامداری در سامان های عرفی مراتع سهند می باشد. نتیجه‌ گیری: تحلیل مالی واحدهای دامداری سنتی وابسته به مراتع می تواند اطلاعات و راهنمایی‌های موردنیاز را در اختیار مدیران مراتع کشور قرار داده و نیز در جریان برنامه ریزی و سیاست گذاری‌های اقتصادی کلان کشور و همچنین مدیریت دام وابسته به مراتع کشور، مورداستفاده قرار گیرد. برای رسیدن به سودآوری اقتصادی مطلوب و کاهش فشار دام بر مراتع، اولویت دفتر امور مراتع، باید تهیه طرح های مرتع داری اقتصادی باشد. برای تحقق این امر، باید با استفاده از فناوریهای نوین، هزینه های دامداری را کاهش و با استفاده چندمنظوره از مرتع، مرتعداری را اقتصادی کرد. ارزان کردن مرتع داری، توانمند کردن مرتعداران و بالا بردن رفاه آنان، سه پیش شرط اساسی برای مرتعداری اقتصادی و جلوگیری از تخریب مراتع می باشد.

financial analysis of traditional rangeland-based livestock husbandry in pastoral units of sahand mountain rangelands

background and objectives: despite implementing rangeland plans, several reports on unfavorable condition of rangeland management are published. this indicates that the pressure on the rangeland is higher than their capacity. their exploitation did not comply with the scale of its production and not equal to the scientific criteria (mohamadi et al., 2007). therefore, the description of the services of rangeland management plans should be revised. during the rangeland’s technical evaluation and issuing livestock grazing license, it paid special attention to the number of herders and suitable rangeland area required by each herder. it is believed that determining the optimal number of livestock is the most important management decision in the production and economy of pastoral units. this decision is very complex and depends on different criteria. recognizing the costs and revenues of pastoral units for short and long-term planning of rangeland manager and government sectors is important in the basic use and maintenance of rangeland ecosystems.methodology: evaluation and economic analysis of traditional rangeland-based livestock husbandry in pastoral units of sahand rangelands was the aim of the study. through stratified random sampling method 45 pastoral units were selected. finally, the economic evaluation questionnaire was randomly completed by 205 utilizers. expenses and incomes and net present value and cost-benefit ratios of traditional animal husbandry in pastoral units of sahand rangelands were extracted using questionnaire information. also, economic rent and expected value from the perspective of livestock husbandry and forage production for the mentioned rangelands were calculated. the economic rent is the annual economic profit obtained from selling one product per unit area. economic rent is calculated by subtracting explicit and hidden costs from the gross income and dividing the resulting value by the surface area. the expected value of each hectare of the investigated rangeland in terms of rangeland-based animal husbandry was determined by dividing the value of the economic rent by the real discount rate. for calculations related to the economic justification of traditional livestock husbandry in pastoral units of sahand rangelands, two indices of net present value of profit (npv) and benefit to cost ratio (bcr) have been used. in the following equation, t is the useful life of the livestock husbandry period, b and c are the profit and cost of livestock husbandry in each year, i is the discount rate and n is the number of years.                                        results: results showed that the utilizers of pastoral units of sahand rangelands have an average of 85.19 hectares of rangelands and the average number of livestock for each utilizer in these rangelands is 277. annually, each utilizer in traditional livestock spends 1994.14 million rials, most of which is related to the supply of feed and manual feeding of livestock. the total income of each operator during the year was an average of 2697.38 million rials, the major part of which is related to the sale of livestock. economic benefit per utilizer in summer rangelands is 1704.38 million rials. in the winter sector, the economic loss was estimated at 539.10 million rials per utilizer. the economic rent of exploiting the pastoral units of sahand rangelands for animal husbandry was estimated at 8.26 million rials per hectare and the expected value of these rangelands was 1.53 million rials per hectare. according to the results of economic justification; in the scenario with a discount rate of 14%, there is 2.712 million rials and in the scenario with a discount rate of 18%, there is an economic loss of 2.928 million rials per utilizer. the cost-benefit ratio in the scenario with a discount rate of 14% was 0.79 and in the scenario with a discount rate of 18% was estimated 0.76, which indicates the economic loss of rangeland-based