اثر شکل و اندازه چاله و شیوه کاشت، در استقرار اولیه نهال پسته جنگلی (pistacia vera l.) در منطقه حفاظت شده خواجه کلات، استان خراسان رضوی

سابقه و هدف: در سال های اخیر خشکسالی، فرسایش خاک و برداشت مستمر از پسته جنگلی (pistacia vera l.) باعث عدم تجدید حیات طبیعی این گونه با ارزش در جنگل خواجه کلات شده است. بنابراین به نظر می رسد کمک به مدیریت رواناب، نگهداشت آب پای نهال و کاهش رقابت گیاهان کف جنگل نظیر poa bulbosa و carex stenophylla  به استقرار این گیاه در طبیعت کمک نماید. لذا این تحقیق با هدف ارزیابی کارآیی اندازه ها و شکل های مختلف چاله های جمع آوری آب بر استقرار اولیه نهال پسته جنگلی درشرایط رویشگاه طبیعی آن انجام شد. مواد و روش ها: محدوده ای به ابعاد 26.5 ×80 متر مربع جهت احداث چاله ها به عنوان منطقه اجرای طرح، در پاییز 1398 در جنگل پسته خواجه کلات خراسان رضوی در نظر گرفته شد. دو روش کشت مستقیم بذر و نهال، 2 شکل چاله و 4 اندازه چاله شامل چاله های بدون دستک (شاهد)، چاله های با دستک های به طول 20 ،50 و 100 سانتی متر و هلالی با شعاع و قطر شاهد (کاشت نهال در سطح زمین)،10×20، 25×50 و 50 ×100 سانتی متر)، در 8 تکرار به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در رویشگاه طبیعی پسته جنگلی بررسی شد. ارزیابی از بذر های مستقر شده و نهال ها در طی ماه های رویش اردیبهشت و تیر 1399 انجام شد. صفات ارتفاع و زنده مانی نهال های کشت شده و نیز رطوبت و دمای خاک در محل ریشه سنجیده شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارmnitab.v19  با روش آنالیز کوواریانس (گزینه random/ nest) و مقایسه میانگین داده های ارتفاع، رطوبت و دما با آزمون توکی در سطح 5 درصد (رابطه همبستگی بین خصوصیات اندازه گیری شده در دو زمان اردیبهشت و تیر ماه نیز سنجیده شد)، سنجش رابطه رطوبت و دما با زنده مانی، توسط رگرسیون لجستیک و زنده مانی به دلیل وجود داده های شمارشی (صفر و یک) و اسمی بودن متغیر، توسط آزمون کای اسکوئر انجام شد. نتایج: نتایج نشان داد که از بین دو روش کاشت، تیمار نهال کاری نسبت به بذر کاری از موفقیت بیش تری برخوردار بود. تیمار بذر کاری با عدم موفقیت مواجه شد و هیچگونه رشد و استقرار گیاه مشاهده نشد. در روش کشت گلدانی، بیش ترین زنده مانی و ارتفاع نهال ها و نیز بیش ترین رطوبت و کم ترین دما در مجاورت ریشه گیاه در چاله های دستک دار و هلالی با ابعاد 50 و 100 سانتی متر وجود داشت. چاله هلالی (50) از نظر ارتفاع نهال، دارای بیش ترین میزان و به ترتیب بعد از آن چاله های هلالی (100)، چاله دستک دار (100) و چاله دستک دار (50)، دارای بیش ترین میزان از نظر ارتفاعی بودند. کم ترین ارتفاع نهال ها نیز مربوط به تیمار شاهد بود. چاله دستک دار (100)، دارای بیش ترین میزان رطوبت و به ترتیب بعد از آن چاله هلالی (100)، چاله هلالی (50) و دستک دار (50) دارای بیش ترین میزان از نظر رطوبت خاک بودند، کم ترین میزان رطوبت چاله ها نیز، مربوط به تیمار شاهد بود. نتایج رگرسیون لجستیک بین زنده مانی نهال ها در تیر ماه با دما و رطوبت چاله ها در اردیبهشت ماه نیز، معنی دار شد (p≤0.05) و مشخص شد که با افزایش میزان رطوبت زنده مانی افزایش، و با افزایش دما زنده مانی کاهش یافته است. به همین ترتیب چاله های دستک دار و هلالی با ابعاد 50 و 100 سانتی متر، بیش ترین تاثیر را بر کاهش گیاهان مهاجم داشتند و از این طریق نیز به زنده مانی نهال پسته جنگلی کمک کردند. نتیجه ‌گیری: از جمله دلایلی که می توان به عدم جوانه زنی بذر ها در تیمار بذر کاری نسبت داد، وجود تنش خشکی و خواب بذر می باشد. با افزایش طول دستک و قطر هلالی، محدوده جمع آوری رواناب افزایش یافته و میزان حجم آب بیش تری در اختیار نهال قرار می گیرد. تخریب در چاله های با قطر 20 و چاله های با دستک به طول 20 سانتی متر باعث کاهش کارآیی آن ها شد. بطور کلی برای کمک به استقرار نهال پسته جنگلی روش های جمع آوری آب مفید هستند علاوه براین، با افزایش اندازه چاله و دستک، امکان استقرار نهال پسته افزایش می یابد.

effects of pit shape and size and planting methods on early establishment of wild pistachio (pistacia vera l.) seedlings in khajeh kalat protected area., khorasan razavi province

background and objectives: drought, soil erosion and continuous harvesting of wild pistachio (pistacia vera l.) have prevented the natural regeneration of this valuable species in the woodland of khajeh kalat. management of surface runoff and soil moisture storage in the root media of seedling, plus reducing competition by the invasive plants such as (poa bulbosa and carex stenophylla) seems to improve the establishment of this plant in the nature. this study was aimed to evaluate efficiency of different sizes and shapes of water harvesting basins on the initial establishment of wild pistachio seedlings in its natural habitat.methodology: an area with dimensions of 26.5 × 80 (m2), was considered as a project implementation area. the study conducted in the autumn of 2019 in the pistachio woodlands of khajeh kalat in khorasan razavi. two planting methods and two pit shapes (basins versus curves) and four pit sizes were tested. basin sizes were control, 20, 50, and 100 cm, but curve shaped pits were as control (i.e., planting seedlings at ground level) or 10×20, 25×50, and 50×100 cm diameter. a total of 8 replicates were used. experiment was conducted in a randomized complete design under field conditions. evaluation of established seeds and seedlings were done in the growing seasons during may and july 2020. height and survival of cultivated seedlings were measured. soil moisture and temperature were also measured at the root zone. data analysis (analysis of covariance, random/ nest) and comparison of mean data of height, moisture and temperature, with tukey test at (p≤0.05) was performed in minitab.v19 software. the correlation between the measured characteristics was also measured in may and july. the relationship between soil moisture and temperature with seedling survival were assessed by logistic regression. survival data were performed by chi- square test, due to existence of counting data (0, 1) and nominal variability. results: the results showed higher seedling establishment for seedling planting than seed cultivation. in pot cultivation, the highest survival and height of seedlings, as well as the highest moisture and the lowest temperature near the roots of the plant were in the basins and curves shaped pits with dimensions of 50 and 100 cm. curve pits (50) led to the highest seedling height, followed by curves pit (100), basins pit (100) and basins pit (50), respectively. the lowest seedling height was found in the control treatment. basin (100 cm), had the highest amount of seedling soil moisture, followed by curves pit (100), curves pit (50) and basins pit (50), respectively. the lowest moisture content of the pits was related to the control treatment. the results of logistic regression between seedling survival in july, with temperature and moisture of pits in may were also significant (p≤0.05), and it was found that with increasing moisture, the survival increased, and with increasing temperature, the survival decreased. similarly, basins and curves shaped pits with dimensions of 50 and 100 cm had the greatest effect on reducing invasive plants and thus helped the survival of wild pistachio seedlings.conclusion: drought stress and seed dormancy may explain the reasons for low seed germination, in seed cultivation treatment. by increasing the length of the basins and the curves diameter, the runoff collection region increases and more water volume is provided to the seedlings. destruction on small curves, with a diameter of 20 and basins with length of 20 cm, reduced their efficiency. generally, with the increase of the size of the curves and the basins, the possibility of establishing pistachio seedlings increases.