ارتقاء مدیریت منابع طبیعی با تاکید بر حکمروایی خوب

پیشینه و اهداف: امروزه در خصوص مدیریت هرچه بهتر منابع طبیعی، موضوع حکمروایی خوب بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در حکمروایی خوب تلاش بر این است تا توانایی سیستم مدیریت منابع طبیعی ارتقاء یابد. به عبارت دیگر، از طریق حکمروایی خوب می توان بر مولفه‌های اجتماعی اقتصادی منطقه و نهایتا بهبود زیستگاه‌های طبیعی اثرگذار بود. ارزیابی حکمروایی خوب به ارزیابی و تلاش در جهت بهبود عوامل مختلفی همچون ارزش‌ها، اعتقادات و منافع گروداران در اداره هر منطقه منجر می شود. نکته دیگری که بایستی به آن توجه کرد، وضعیت نابسامان منابع طبیعی است که مورد بهره کشی و بهره برداری بیش از حد قرار گرفته است. از این رو، یکی از راه های علاج بخشی مدیریت و سامان دادن به مراتع، استفاده از توان گروداران و به ویژه بهره برداران محلی به کمک حکمروایی خوب است.مواد و روش‌ها: در این پژوهش، ابعاد حکمروایی خوب در منطقه بساروج مبنای تحقیق قرار گرفته است. حوضه آبخیز بساروج در بخش احمدآباد شهرستان مشهد استان خراسان رضوی واقع شده است. مراتع این منطقه به علت مجموعه ای از تعارضات و درگیری ها میان گروداران مختلف، دچار آسیب جدی شده است. از همین رو، جهت بررسی وضعیت حکمروایی منطقه و مقایسه آن با حکمروایی خوب، داده ها به کمک روش های میدانیتوصیفیتحلیلی جمع آوری و تحلیل شد. در همین راستا، برای ارزیابی حکمروایی، پرسشنامه‌ای تهیه شد (شامل 8 معیار برای ارزیابی حکمروایی) و در اختیار گروداران محلی و مدیران منابع طبیعی مرتبط در منطقه قرار گرفت. لازم به ذکر است، منطقه بساروج شامل چهار روستای بساروج، آقنج، قلعه نو و سیاسر می باشد که دارای منابع مشترک هستند. به کمک روش گلوله برفی تمامی گروداران محلی از چهار روستا شناسایی شدند. پرسشنامه دو بعدی برای تحلیل گروداران و تحلیل حکمروایی تهیه شد و در اختیار مخاطبان قرار گرفت. پرسشنامه مذکور همچنین با کمک کارشناسان خبره اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد که نسبت به منطقه اشراف داشتند، تکمیل شد. داده های بدست آمده از پرسشنامه ها با استفاده از نرم‌افزار excel، spss و origin مورد ارزیابی قرار گرفت. لازم به ذکر است، برای تحلیل های آماری از از نرم‌افزار excel، spss و برای استخراج تفاوت دیدگاه های کارشناسان و بهره برداران از نرم‌افزار origin استفاده شده است.نتایج: نتایج پژوهش نشان داد، مرتعداران روستای آقنج، نسبت به سایر روستاها، دارای درجه کنشگری بالاتری می باشند. مرتعداران روستای آقنج در معیارهای هشتگانه علاقه، نفوذ، فوریت، منافع، همکاری اثرپذیری و اثرگذاری، دارای درجه کنشگری بیشتری هستند. همچنین نتایج نشان می دهد که بین دیدگاه مسئولان و بهره برداران در تحقق معیارهای حکمروایی خوب تفاوت اساسی وجود دارد. علاوه بر این، نتایج نشان می دهد در تحلیل وضعیت درجه کنشگری، کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد، معیار همکاری نسبت به سایر معیارها، قوی تر و معیار فوریت کمتر مورد توجه بوده است. نکته قابل توجه آن است که گروداران کلیدی می توانند به عنوان تسهیل‌کننده برای ترویج حکمروایی خوب در منطقه عمل کنند. در میان گروداران از اداره منابع طبیعی، فردی با کد mn و در میان مرتعداران افرادی با کدهی mza، rkha، ghagha، agha دارای بالاترین سطح کنشگری شناخته شدند. چنین افرادی به علت دارا بودن معیارهای علاقه، اثرپذیری و اثرگذاری، قادرند زیرگروه‌های بهتری پیرامون فعالیت‌های مشارکتی و حکمروایی خوب ایجاد کنند. مقایسه وضعیت حکمروایی منطقه با حکمروایی خوب نشان داد معیار ظرفیت برد دارای 75.4 درصد و معیار ظرفیت سازی کنشگران با 31.3 درصد به‌ترتیب بیشترین و کمترین میزان مشابهت را با حکمروایی خوب دارا هستند. نتیجه‌گیری: به طور کل وضعیت حکمروایی در منطقه مورد مطالعه، 53.23 درصد با حکمروایی خوب مشابهت دارد. در حقیقت، سطح پایین مشارکت گروداران در مدیریت منابع طبیعی عامل کلیدی حکمروایی ضعیف در منطقه است. به عبارت دیگر، بهبود وضعیت اکوسیستم‌های طبیعی در صورتی که تلاش همه جانبه برای حکمروایی خوب صرفا به صورت برون زا اعمال شود و بسترهای ایدئولوژیک، فرهنگی و زیرساختی لازم برای مشارکت فراهم نشود، حصول نتایج موفقیت آمیز در حوزه مدیریت منابع طبیعی دشوار است. پیشنهاد می شود، جهت بهبود سطح معیارهای حکمروایی خوب در منطقه، نهادهای مدیریت منابع طبیعی استان و شهرستان بیشتر بر معیارهای حکمروایی خوب به صورت درون زا و از درون سیستم و با تمرکز بر گروداران کلیدی تمرکز نمایند.

Promoting Natural Resource Management with an Emphasis on Good Governance

Background and Objectives: Good governance has received a lot of attention regarding the better management of natural resources, because of its efforts to improve the ability of the natural resource management system. In other words, good governance can affect the socioeconomic components of the region and ultimately the improvement of natural habitats. In this regard, evaluating good governance leads to improve various factors such as values, beliefs, and interests of stakeholders in the administration of each area. Another point to note is the poor state of natural resources, which has been overexploited. Therefore, one of the ways to better management and reorganization of rangeland is to use potentials of local stakeholders, especially beneficiaries, towards good governance.Methodology: In this study, the dimensions of good governance in Basaruj region are the basis of the research. Basaruj watershed is located in Ahmadabad section of Mashhad County, Khorasan Razavi Province, Iran. Its rangelands have been seriously damaged due to a series of conflicts and contentions among different stakeholders. To study the governance of the region and to compare it with good governance indicators, data has been collected and analyzed using fielddescriptiveanalytical methods. In this regard, a questionnaire was prepared to assess the governance with eight criteria and was provided to local people and managers of relevant natural resources in the region. Basaruj region includes four villages of Basaruj, Aghanj, Qalehno and Siasar, which are using common resources. All related locals from four villages were identified by snowball method. A twodimensional questionnaire was prepared for governance analysis and stakeholder analysis and was provided to the community. The questionnaire was also completed with experts from the provincial office of Natural Resources and Watershed Management of Khorasan Razavi Province and the city of Mashhad, who were familiar to the region. The data obtained from the questionnaires were analyzed using Excel, SPSS and Origin software. It should be noted that Excel and SPSS software were used for statistical analysis. But Origin software was used to extract the differences among the views of experts and users.Results: The results showed that the pastoralists of Aqanj village have a higher degree of activity than other villages. They have a higher degree of activism in the eight criteria of interest, influence, urgency, interests, cooperation, and effectiveness. There is also a fundamental difference among the views of the officials and the beneficiaries in meeting the criteria of good governance. In addition, the results show that in analyzing the level of activity of experts of the General Department of Natural Resources of Khorasan Razavi Province and Mashhad City, the criterion of cooperation is stronger than other criteria, but the criterion of urgency has been less. It is noteworthy that key stakeholders can act as facilitators to promote good governance in the region. A person from the Department, with the code Mn , and individuals with the codes of MZA , RKHA , GHaGHA , AGHA and among the pastoralists were recognized as having the highest level of activity. Comparison of the governance status of the region with good governance showed that the criterion of carrying capacity with 75.4% and the capacity building criterion of actors with 31.3% have the highest and lowest similarity with good governance, respectively.Conclusion: In general, the governance situation in the study area is 53.23% similar to good governance. In fact, the low level of stakeholder engagement in the natural resources management is the key factor in poor governance of the region. In other words, improving the state of natural ecosystems is difficult to achieve successful results in the field of natural resource management if allout efforts for good governance are applied only externally and the necessary ideological, cultural and infrastructural contexts for participation are not provided. To improve the level of good governance criteria in the region, it is suggested that the institutions of the natural resources management at the province and the city levels should focus more on good governance criteria endogenously and from within the system, by focusing on key stakeholders.