بررسی اثر عوامل توپوگرافی بر شاخص‌های تنوع گیاهی در مراتع گرادیان ارتفاعی قزل‌اوزن شهرستان کوثر- اردبیل

در این تحقیق، تغییرات تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت گونه‌ای گیاهان مرتعی با استفاده از شاخص‌های شانونوینر، سیمپسون، منهینیگ، مارگالف و هیل در گرادیان ارتفاعی مراتع قزل‌اوزن تا ارتفاعات شهرستان کوثر در استان اردبیل بررسی شد. در این گرادیان ارتفاعی هشت رویشگاه از حاشیه رودخانه قزل‌اوزن تا ارتفاعات انتخاب شدند و در هر رویشگاه سه ترانسکت 100 متری مستقر شد و سپس در امتداد هر ترانسکت از 10 پلات 1 یا 25 (فقط در سایت دو) مترمربعی نمونه‌برداری شد. گونه‌ها از سطح پلات‌ها جمع‌آوری، شناسایی و فرم رویشی آن‌ها تعیین شد و در هر یک از پلات‌ها، فاکتورهای مربوط به درصد تاج پوشش و تعداد گونه‌ها ثبت شد. شاخص‌های تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت گونه‌ای در سطح کل گیاهان و فرم‌های رویشی محاسبه شدند و سپس برای مقایسه اختلاف در بین سایت‌ها از تجزیه واریانس یک طرفه و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین‌ها استفاده شد. نتایج نشان داد تغییرات ارتفاع، شیب و جهت بر شاخص‌های تنوع، غنا، یکنواختی و غالبیت در سطح کل گیاهان اثر معنی‌داری داشته است، اما در سطح فرم‌های رویشی اثر ارتفاع بر فورب‌ها و گراس‌ها معنی‌دار اما بر بوته‌ها، بجز غنای منهینگ، معنی‌دار نبوده، و اثر شیب و جهات جغرافیایی نوسانات زیادی داشته است. نتایج مقایسه مقادیر شاخص‌ها نشان داد که بیشترین مقدار غالبیت در طبقه ارتفاعی 937-965 متر و شاخص‌های تنوع، غنا و یکنواختی در طبقه ارتفاعی 1635-1677 متر برای کل گیاهان مشاهده شد. بیشترین مقدار غالبیت در طبقه شیب 30-45 درصد، شاخص‌های تنوع و یکنواختی در طبقه 45-60 درصد و غنا در طبقه 0-15 درصد مشاهد شد. همچنین بیشترین مقدار غالبیت در جهت غربی، شاخص‌های تنوع، غنا و یکنواختی در جهت شمال شرقی برای کل گیاهان مشاهده شد. به‌طور کلی می‌توان بیان کرد که به علت شدت استفاده از مراتع ارتفاعات پایین‌دست، تنوع و غنای گونه‌ای کاهش یافته، در صورتی که در ارتفاعات بالاتر به‌دلیل کاهش جمعیت دام و بهبود شرایط اقلیمی، تنوع گونه‌ای افزایش یافته است. بنابراین با توجه به نتایج، از تغییرات شاخص‌های تنوع گونه‌ای می‌توان به عنوان معیاری در راستای بهبود وضعیت مراتع منطقه و همچنین اتخاذ برنامه‌های مدیریتی مناسب بهره گرفت.

Effect of topographic factors on species diversity indices in elevation graient of Ghezel Ozen to high altitude rangelands of Kowsar County, Ardabil province

In this study, changes in species diversity, richness, evenness and dominance of rangeland plants were investigated using ShannonWiener, Simpson, Menhinick, Margalef and Hill indices in the elevation gradient from the near Ghezel Ozen river rangelands to the highlands of Kosar county in Ardabil province. In this elevation gradient, eight habitats were selected from the near of Qezel Ozen River to the highlands and three 100meter transects were located in each habitat and then samples were collected from ten 1 or 25 m2 (only on site two) along each transect. Species were collected from each plot and then identified and their plant functional types were determined and, in each plot, canopy cover percentage and density of species were recorded. Diversity, richness, evenness indices and dominance of species were calculated at the total level of plants and oneway anova and Duncanchr('39')s test were used to compare the differences between the sites. The results showed that changes in elevation, slope and aspect had a significant effect on diversity, richness, evenness indices and dominance at the total level of plants, but at the level of plant functional types, elevation on forbs and grasses was not significant, but in shrubs, except Menhinick richness index, which was significant, the effect of slope and aspect had fluctuations. The results of comparing the values of the indices showed that the highest dominance was observed in the elevation class of 937965 m and the indices of diversity, richness and evenness were observed in the elevation class of 16351677 m for total plants. The highest dominance was observed in slope class 3045%, diversity and evenness indices were observed in 4560% class and richness in 015% class. Moreover, the highest dominance was observed in western aspect, and diversity, richness and evenness indices were calculated in northeastern aspect for total plants. In general, it can be concluded that due to the severity of the use of low altitude rangelands, the diversity and richness of the species have decreased, while in higher altitudes, due to reduced livestock populations and improved climatic conditions, indices have mostly increased. Therefore, according to the results of this study, changes in the indices of species diversity, richness and evenness can be used as a criterion to improve the rangelands condition in the study area, as well as to adopt appropriate management plans.