اندازه واحدهای مدیریتی مرتعداری جهت استفاده چرای دام در مناطق مختلف آب و هوایی آذربایجان غربی

در شرایط کنونی که استفاده از علوفه مرتع و نگهداری دام در مرتع، نسبت به دیگر استفاده‌‌های آن، بیشتر رایج است؛ بهره‌‌برداری اگر هماهنگ با ظرفیت چرای مرتع نباشد، باعث فشار بر مرتع شده و موجودیت آن‌‌ را به‌‌خطر می‌‌اندازد. از طرفی، لازم است که تعداد واحد دامی به‌‌گونه‌‌ای باشد که معیشت مرتعداران را تامین نماید. این مسئله، نیاز به تعیین سطح اقتصادی مرتع را بیش از پیش مسجل می‌نماید. بنابراین متناسب با نیاز واحدهای پایه اجتماعی و توان اکولوژیکی مراتع در مناطق مختلف آب و هوایی، این سطح باید مشخص شود. برای این منظور، تعداد 160 مرتع با مجموع مساحت 181216 هکتار و شرایط مدیریتی متفاوت (مراتع ممیزی‌شده، مراتع ممیزی‌نشده و مراتع دارای طرح)، در پنج ناحیه اقلیمی آذربایجان غربی انتخاب گردید. با بررسی طرح‌‌های مرتعداری و با استناد به منابع و دستورالعمل‌‌های موجود، ظرفیت چرای کوتاه‌‌‌مدت یا تعداد واحد دامی که در هر مرتع بسته به توان اکولوژیکی می‌‌توان اجازه چرا داد، محاسبه گردید. در مرحله بعد، خانوارهای بهره‌‌بردار، به روش پیمایشی، مورد بررسی قرار گرفتند و با استناد به پرسشنامه‌‌ها، اطلاعات مرتبط با متوسط بعد خانوار، هزینه سالانه هر خانوار مرتعدار، درآمد حاصل از یک گله 100 راسی و درآمد خالص سالانه مرتعدار، استخراج گردید. بر مبنای اطلاعات استخراج‌شده، اندازه گله یا تعداد واحد دامی که می‌‌تواند نیاز خانوار عشایری یا روستایی را در حد تامین هزینه‌‌ها رفع نماید، محاسبه و به تبع آن، اندازه واحد مرتعداری یا مساحت مرتع مورد نیاز مرتعداران، در مناطق مختلف آب و هوایی، برآورد گردید. نتایج نشان داد هزینه نگهداری گله و درآمد حاصله از آن در طبقات اقلیمی مختلف به‌‌واسطه تغییر سطح مرتع و کمیت و کیفیت علوفه مرتع، متفاوت است. حداقل اندازه گله برای یک خانوار پنج نفره در اقلیم مرطوب 152 واحد دامی، در اقلیم نیمه‌‌‌مرطوب 156 واحد دامی، در اقلیم مدیترانه‌‌ای 133 واحد دامی، در اقلیم نیمه‌خشک 214 واحد دامی و در اقلیم خشک 220 واحد دامی محاسبه شد. ضمن اینکه حداقل اندازه مرتع واحدهای مدیریتی مرتعداری برای دوره چرایی چهار ماهه، در اقلیم مرطوب 137 هکتار، در اقلیم نیمه‌‌‌مرطوب 251 هکتار، در اقلیم مدیترانه‌‌ای 226 هکتار، در اقلیم نیمه‌‌‌خشک 406 هکتار و در اقلیم خشک 485 هکتار برآورد گردید. مقایسه نتایج حاصل با وضع موجود، بیانگر آن است که در حال حاضر (سال مطالعه 1394)، اندازه اراضی مرتعی واگذار شده در بیشتر طرح‌‌های مرتعداری، پائین‌‌تر از حد مطلوب اقتصادی است. بنابراین در شرایط فعلی که عمده مرتعداران، دامدار می‌‌باشند؛ اولویت دفتر امور مراتع، باید تهیه طرح‌‌های مرتعداری اقتصادی باشد. ضمن اینکه باید با کاربرد تکنولوژی و استفاده از انرژی‌‌های نو در مرتع، هزینه‌‌های نگهداری دام را کاهش و با استفاده چندمنظوره از مرتع، طی یک دوره 10 ساله، سطوح غیراقتصادی را تبدیل به سطوح اقتصادی نمود.

The size of management units for the use of grazing animal in different parts of the West Azarbaijan climatic zones

Currently the use of animal husbandry in Iran is dependent on rangeland forage which makes it the main land use practice on those areas. Ignorance of relationship between the rangeland rsquo;s capacity and economic life of the users, puts the rangelands in danger due to the pressure on their resources. That rsquo;s why the vastness of rangeland and its stocking rate should be known whereby calculation of required land to fulfilled the need of the household could be done for different climatic zones. For this purpose, 160 rangelands with a total area of 181216 hectares and different management conditions (with and without the grazing licence, with and without range management plan) were chosen in five climatic regions. Based on available resources and guidelines, the shortterm stocking rate was calculated. In the next step, On the basis of given answers to questionnaires, animal and the net annual income of the user were calculated. Information was analyzed to determine the size of a herd or the number of animal units that could financially meet the needs of nomadic or rural households was calculated. Consequently, the size of the range required by the exploiters, in different climatic zones were estimated. The results showed that the herd maintenance cost and needed income varies in different climates due to rangeland rsquo;s quantity and quality of forage. The minimum flock size for a fiveperson household; in humid climate consist of 152 animal units; in the semihumid region 156 units; in the Mediterranean climate 133 units; in the semiarid climate 214 units; and in the dry climate were 220 units. At the same time, the minimum size of the rangeland for four months in a humid climate was calculated as 137 hectares, in the semihumid region as 251 hectares, in the Mediterranean climate as 226 hectares, in the semiarid climate as 406 hectares and in dry climates by 485 hectares. Results shows that under existing situation (Year of study 2015), the size of the rangelands allocated to the most rangeland projects are lower than the optimal economic level. Therefore, the rangeland office in the province should plan for economically viable rangeland plans which means largescale ranching schemes with the emphasis on economic herd size. In addition, technology and use of renewable energies may reduce the cost of living. And a ten years strategy should be set in a way that animal husbandry gets more profitable.