اثر تغییر کاربری اراضی بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک (منطقه مطالعاتی: اشتهارد، استان البرز)

تغییر ناآگاهانه کاربری اراضی دارای اثرات منفی بر ویژگی‌های مطلوب فیزیکی و شیمیایی خاک است. لذا در این پژوهش به بررسی اثر تغییر کاربری‌های مختلف بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک منطقه اشتهارد پرداخته شده است. بدین منظور پس از تعیین کاربری‌های تک‌کشتی، چندکشتی، باغی، مرتع، اراضی رهاشده و شوره‌زار نمونه‌های خاک هر کاربری در سه تکرار و از دو عمق سطحی (30-0) و تحتانی (60-30) برداشت و 36 نمونه خاک به آزمایشگاه منتقل شد. بافت خاک، جرم مخصوص ظاهری و حقیقی، فسفر، شوری، ماده آلی و پتاسیم در هر نمونه اندازه‌گیری و مقایسه میانگین داده‌های به‌دست آمده با استفاده از آزمون چنددامنه‌ای دانکن در نرم‌افزار spss تجزیه و تحلیل شد. نقشه‌های کاربری اراضی در سال‌های 1379، 1387 و 1394 با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست و روش حداکثر احتمال در نرم‌افزار envi ترسیم شد. نتایج نشان داد که از سال 1379-1394 اراضی تک‌کشتی 9.7 و چندکشتی 7.16 کیلومترمربع کاهش ‌یافته در صورتی که مرتع 2.07 کیلومترمربع، شوره‌زار 3.01 کیلومترمربع و اراضی رهاشده 6.43 کیلومترمربع افزایش‌ یافته است. تغییر کاربری موجب افزایش معنی‌دار پنج درصد جرم مخصوص ظاهری، حقیقی و شن در لایه سطحی شده است. همچنین وزن مخصوص ظاهری با عمق 1.60 درصد افزایش‌ و شن 3.5 درصد کاهش یافته است. بالاترین درصد ذرات سیلت، رس و شن به‌ترتیب در اراضی رهاشده، مرتع و باغی مشاهده شد. بیش‌ترین و کمترین میزان تخلخل به‌ترتیب برای کاربری مرتع 45.83 و اراضی رهاشده 34.61 بود. بیش‌ترین میزان فسفر و ماده آلی به‌ترتیب 0.843 و 3.243 درصد مربوط به کاربری مرتع همچنین کمترین میزان آن دو به‌ترتیب 3.243 و 1.306 مربوط به اراضی رهاشده بود. کاهش پتاسیم و ماده آلی در لایه تحتانی به‌ترتیب 0.712 و 0.042 درصد بود. طبق نتایج به‌دست آمده در بازه زمانی 1379-1394 اراضی کشاورزی بسیاری به اراضی رهاشده، مرتع، باغ و شوره‌زار تبدیل‌شده و منجر به تغییرات در ویژگی‌های خاک شده است. کاربری‌های چندکشتی و مرتع از نظر فاکتور اصلاحی بهتر بوده در نتیجه مطلوب‌ترین و کاربری رهاشده و شوره‌زار به علت بیش‌ترین میزان فاکتور شوری نامطلوب‌ترین تیمارها شناسایی شدند.

Assessing the impact of land use change on Soil physical and chemical characteristics (Case study: Eshtehard, Alborz province)

Inappropriate land use changes have negative effects on desirable physical and chemical properties of soil. The purpose of this study is assessing the effect of different land uses changes on physical and chemical properties of soil in Eshtehard region. After determining land uses including monoculture, multiple cropping, garden, rangeland, abandoned and salty land, soil samples were taken from two depths of 030 and 3060 cm in three repetitions for all land uses and totally 36 samples were transferred to the laboratory. Soil texture, bulk and particle density, phosphorus, electrical conductivity, organic matter and potassium of all samples were measured. Data were analyzed using Duncan multiple range test in SPSS software. Maps of land uses were gained for years 2000, 2008 and 2015 using Landsat satellite imagery and maximum livelihood method in ENVI software. The results showed that monoculture and multiple cropping lands have decreased about 9.7 and 7.16 Km2 respectively from 2000 to 2015 while rangeland, salty land and abandoned lands have increased 2.07, 3.01 and 6.43 Km2 respectively. Land use change has increased bulk and particle density and amount of sand in surface layer. In addition, bulk density has increased 1.6% and amount of sand has decreased 3.5% at deeper depth. The highest amount of silt, clay and sand was observed in abandoned land, rangeland and garden area respectively. The highest and lowest amounts of porosity were related to rangeland (45.83%) and abandoned land (34.61%). The highest amount of phosphorus and organic matter, 0.843 and 0.120 respectively, was related to rangeland and the lowest amount of them, 3.243 and 1.306 respectively, was related to abandoned land. The reduction of potassium and organic matter was 0.712 and 0.042 respectively in deep layer. According to the results, during 2000 to 2015, many agricultural lands have changed to abandoned lands, rangelands, garden areas and salty lands, leading to changes in soil characteristics. Multiple cropping lands and rangelands were the most desirable land uses and abandoned and salty lands were the most undesirable land uses.