مکان‌یابی دیم‌زارهای مستعد احیا در حوزه آبخیز بالخلی‌چای اردبیل با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی (ahp)

تبدیل اراضی مرتعی به دیم‌زار در سطوح وسیع و در زمانی نسبتاً کوتاه و عدم رعایت اصول عملیات زراعی در این دیم‌زارها باعث بروز فرسایش خاک و کاهش بازدهی شده و در نتیجه این اراضی رهاشده و یا در شرف رهاشدن هستند که باید زیر پوشش پروژه تبدیل دیم‌زارها قرار گیرند. برای این منظور یافتن مکان های مناسب برای اجرای پروژه های اجرایی به ویژه در سطح کلان جزء مراحل مهم مطالعات به شمار می رود. در این راستا در تحقیق حاضر از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) استفاده شد. در اجرای این مدل 5 معیار اصلی شامل عوامل فیزیوگرافی، اقلیمی، خاکی، ژئومورفولوژی و کاربری اراضی و 14 زیرمعیار انتخاب شدند. بدین ترتیب که فیزیوگرافی؛ 3 زیرمعیار ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت جغرافیایی، اقلیمی؛ 2 زیرمعیار بارندگی و دما، خاکی؛ 5 زیرمعیار شوری، اسیدیته، بافت، عمق و ماده آلی خاک، ژئومورفولوژی؛ 2 زیرمعیار سازندهای زمین شناسی و فرسایش و کاربری اراضی 11 زیرمعیار را شامل می شود. نتایج محاسبه وزن نسبی معیارهای اصلی نشان داد که از میان عوامل اصلی تاثیرگذار در مکان یابی دیم‌زارهای مستعد احیا در حوزه آبخیز بالخلی‌چای اردبیل، بیشترین تاثیر را عامل فیزیوگرافی و اقلیم به ترتیب با وزن 0.426 و 0.270 داشته اند و پس از آن عوامل خاک شناسی و کاربری اراضی دارای اولویت های بعدی می باشند. عامل ژئومورفولوژی نیز با وزن 0.055 کمترین اثر را داشته است. همچنین نتایج نشان داد که 26436.6355 هکتار از سطح دیم‌زارهای واجد شرایط (کم بازده و رهاشده) معادل 44.62 درصد این اراضی (بیشترین سطح)، دارای استعداد یا پتانسیل متوسط برای احیا می باشند. کمترین سطح اراضی برابر با 3603.3948 هکتار (6.08 درصد) دارای توان کم یا نامناسب برای احیا می باشند. همچنین 1983.2980 هکتار (3.35 درصد) از دیم‌زارهای موردمطالعه برای احیا بسیار نامناسب و 15780.5362 هکتار (26.63 درصد) از این دیم‌زارها برای احیا بسیار مناسب هستند. به طور کلی استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی توانست راه کاری کارآمد و مقرون به صرفه در تعیین بااستعدادترین اراضی دیم‌زار کم بازده و رهاشده برای احیا و تبدیل به مراتع مطلوب باشد و این فرآیند می تواند به مدیران و برنامه ریزان متخصص در این زمینه کمک نماید تا موفقیت پروژ ه های تبدیل دیم‌زار مشابه این پژوهش تضمین شود.

Site Selection for dry farming in sake of site restoration using AHP Case of: Balekhluchay Watershed

The transformation of rangelands into dryland farming in vast areas and relatively short time regardless of certain roles and methods, leads to soil erosion and loss of productivity of the lands. Land abandonment is the final step of the process. For future generation needs however these lands should be converted into pasture or its original form. For this purpose, finding suitable places for rehabilitation projects, especially at macro level, is inevitable. In this regard, the hierarchical analysis process (AHP) was used. In this model, five main criteria including physiographic, climatic, soil, geomorphology and land use types plus 14 subcriteria were selected. Physiography components such as elevation, slope angle and aspect were in one category. For climate, precipitation and temperature were the subcriteria. For soil factors, texture, depth, Ec, pH and organic matter were used as subcriteria. Geomorphology has geology and erosion components. And land use with 11 elements took part in the model. The results of the calculations showed that the most influential criteria were physiography and climate with the weight of 0.426 and 0.270 respectively. Soil and land use factors were the next in terms of importance value. The geomorphology stood at the lowest priority with the weight of 0.055. The results also showed that 26437 hectares of eligible land (low yield and abandoned land) equivalent to 44.62% of this land (highest level) are moderately suitable for the restoration. The small piece of lands equal to 3603 hectares (6.08%) are unsuitable for reclamation. Also, 1983 ha (3.35%) of dry farms are very unsuitable for restoration while 15780 ha (26.63%) are very suitable. In general, the use of the hierarchical analysis method is a costeffective way to determine the most/least suitable lands for restoration and/or conversion to the pasture. And AHP can help managers and planners to make a better decision.