تحلیل اثربخشی طرح‌های مرتعداری بر تولید مرتع و معیشت بهره‌برداران (مطالعه موردی: مراتع حوزه آبخیز سجادرود - استان مازندران)

ارزیابی اثربخشی طرح های مرتعداری واگذار شده مراتع با گذشت بیش از یک دهه از اجرای آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است. ارزیابی طرحهای مرتعداری می تواند موجب مشخص شدن نقاط قوت و ضعف طرح ها و بهبود کیفیت آنها در برنامه های آتی گردد. تحقیق حاضر در سال 1395به منظور ارزیابی طرح های مرتعداری در مراتع ییلاقی بابل انجام شد. به این منظور تحقیق در دو بخش مطالعه کیفی (پرسشنامه ای) و کمی (میدانی) در 6 سامان عرفی دارای طرح و فاقد طرح مرتعداری انجام شد. بخش پرسشنامه ای به منظور بررسی عملکرد طرح های مرتعداری از دیدگاه بهره برداران و همچنین اطلاعات مورد نیاز جهت تحلیل مالی فعالیت دامداری سنتی در سامان های عرفی انجام شد. در بخش کمّی به مقایسه میانگین تولید علوفه و درصد پوشش تاجی در سامان های عرفی پرداخته شد. نتایج نشان داد، طرح های مرتعداری باعث افزایش 10.9 درصد پوشش تاجی و 26.1 درصد تولید علوفه قابل دسترس شده است ولی اختلاف تولید علوفه در سامان های دارای طرح و فاقد طرح معنی دار نشد. نسبت درآمد به هزینه (b/c) در مراتع فاقد طرح برابر با 1.39 و دارای طرح 1.44 بدست آمد. اما اختلاف این مقادیر در سامان های دارای طرح و فاقد طرح از نظر آماری تفاوت معنی داری نشان نداد. میانگین سود به ازای هر راس دام برای هر دامدار در مراتع دارای طرح و فاقد طرح به ترتیب 29470 و 22130 ریال محاسبه شد. از دیدگاه بهره برداران طرح های مرتعداری با میانگین رتبه ای (3.23) در بهبود شرایط مالی موثر بوده است. اما کم بودن آگاهی بهره برداران نسبت به اهداف طرح، مشاعی بودن طرح های مرتعداری، عدم نظارت بعد از اجرای طرح ها، ضعف دانش مرتعداران در زمینه فنی، مهارتی و مدیریتی، موجب گردیده اجرای طرح های مرتعداری موفقیت زیادی از نظر تقویت بنیه مالی دامداران به همراه نداشته باشد. بنابراین طرح ها زمانی می توانند دارای اثربخشی مطلوب باشند که ضمن نظارت بر اجرای طرح ها، براساس شرح خدمات طرح های مرتعداری تلفیقی (چند منظوره)، سایر استعدادها و پتانسیل هایی مرتع شناسائی و مورد بهره برداری قرار گیرد.