وضعیت سلامت مرتع در اکوسیستم‌های تحت چرای دام‌های اهلی و علفخواران وحشی (مطالعه موردی: مراتع استپی پارک ملی قمیشلو - اصفهان)

مراتع با درجات مختلف سلامت مرتع توانایی متفاوتی برای تولید علوفه، حفظ شرایط هیدرولوژیکی، حفاظت خاک و فراهم کردن نیازهای حیوانات اهلی و وحشی دارند. این مطالعه با هدف تفسیر شاخص های مدل سلامت مرتع و تعیین ویژگی های ساختاری و عملکردی در مراتع استپی حفاظت شده قمیشلو اصفهان در سه منطقه تحت چرای دام وحشی (منطقه مرجع)، منطقه تحت چرای دام اهلی و وحشی و منطقه تحت چرای دام اهلی که به نسبه دارای شرایط اکولوژیکی مشابه بود انجام شد. به دلیل کیفی بودن پارامترهای موجود در روش سلامت مرتع، یکسری پارامترهای کمّی نیز شامل وزن مخصوص ظاهری خاک، میزان ماده آلی و پوشش حفاظتی خاک، پوشش تاجی و شاخص پایداری خاک با هدف بهبود فرآیند ارزیابی سلامت مرتع جمع آوری شد. برای تعیین سه ویژگی سلامت اکوسیستم های مرتعی (پایداری خاک و رویشگاه، عملکرد هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده) از هفده شاخص اکولوژیک استفاده شد. هر یک از شاخص ها در طبقات حاد، عدم مشاهده و یا ناچیز بر اساس انحراف از منطقه مرجع اکولوژیک امتیازدهی شد. نتایج نشان داد که با افزایش چرای دام شاخص ها و ویژگی های سلامت مرتع تغییر کرده به طوری که منطقه تحت چرای دام اهلی و وحشی در مقایسه با سایت مرجع در طبقه متعادل (در معرض خطر) قرار گرفت. در منطقه تحت چرای دام اهلی هر سه ویژگی اکوسیستم مرتع در مقایسه با منطقه مرجع (چرای دام وحشی) از لحاظ سلامتی در طبقه حاد و نسبتاً حاد قرار گرفتند. نتایج روش رج بندی سنجش چندبعدی غیرمتریک و آزمون من ویتنی نشان داد که مهم ترین شاخص های موثر در بررسی سلامت مرتع در منطقه مورد مطالعه، هدررفت سطحی خاک، خاک لخت، گروه های ساختاری عملکردی، ترکیب جوامع گیاهی و پایداری خاک سطحی نسبت به فرسایش می باشد. مطابق نتایج، شاخص های بیان شده و سه ویژگی سلامت مرتع تفاوت معنی داری با سایت مرجع نشان دادند (0/01 = α). بنابراین استفاده از این پنج شاخص برای ارزیابی سلامت مراتع منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می گردد.

Range health assessment in grazed rangeland ecosystems by livestock and wild herbivores (Case study: Steppe rangeland of Ghamishloo National park in Isfahan province)

This study aimed to evaluate the application of range health approach for assessing the structure and function of Steppe rangelands in Ghamishloo National Park of Isfahan province. This research was conducted in three zones with different protection levels/ grazing intensity including a national park with wild herbivores, a peripheral protected area, where both livestock and wild herbivores present, and an adjacent grazing free area where wild herbivores were absent. Soil bulk density, organic matter, ground cover, canopy cover and soil aggregate stability of the zones were assessed quantitatively to improve range health assessment results. Seventeen ecological indicators were assessed to measure three health indices including soil and site stability, hydrologic function and biotic integrity in various zones. Ecological indicators were rated based on range health approach (from extreme condition to none based on their deviation from reference site status). According to the results, range health condition differs considerably due to the grazing intensities in different zones. Range health condition in zones with livestock and wild herbivores were assessed ldquo;at risk rdquo;, but all the three indices were categorized extreme and moderately extreme in the grazing free area. According to the nonmetric multidimensional scaling analysis and MannWhitney test, the extent of soil surface loss, bare soil percentage, structuralfunctional groups, vegetation composition and soil resistance to erosion were identified as the most discriminative range health indicators. According to the results, these indicators and all the three range health indices varied statistically between different zones ( alpha;= 0.01), hence the five identified sensitive indicators can be used effectively to assess range health in this area.