بررسی اندیشه‌های عرفانی- تربیتی کتاب کشف‌المحجوب هجویری بر اساس نظریۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو

کشف‌المحجوب یکی از متون مهم عرفانی است. این کتاب و نیز سایر متون عرفانی به دلیل مطرح نمودن مفهوم انسان کامل، قابلیت بررسی از دیدگاه روان‌شناسی کمال و به طور ویژه، نظریۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو را دارند. مزلو در نظریۀ خود، ملاک‌هایی برای افراد خود شکوفا برمی‌شمارد. این ملاک‌ها کمابیش در حالات و کردار عارفان قابل مشاهده است. به همین منظور در این پژوهش، پس از ذکر توضیحات لازم در مورد کتاب، مفاهیم و اصطلاحات مربوط به نظریۀ مزلو بیان شده و شواهدی از متن ذکر شده است. می‌توان گفت دیدگاه نویسندۀ کشف‌المحجوب با نظریۀ خودشکوفایی مزلو شباهت‌هایی دارد، اما هنوز تا تطبیق کامل با آن فاصله دارد. توزیع فراوانی عوامل فردی خودشکوفایی نسبت به عوامل اجتماعی آن نشان می‌دهد که شیوۀ تربیت عرفانی هجویری در کتاب کشف‌المحجوب، بیشتر یک شیوۀ خودسازی فردی است تا اجتماعی. بنابراین اگر چه هر دو نفر، ملاک‌های کمال یا خودشکوفایی را بیان می‌کنند، اما نوع نگاه هجویری نسبت به مسالۀ خودشکوفایی با نگاه مزلو متفاوت است.