وحدت وجود از دیدگاه عین القضات همدانی

وحدتِ وجود به معنای اینکه خداوند موصوف به وجود است و هیچ یک از کاینات به وجود توصیف نمی شوند، در آثارِ عین القضات همدانی به خصوص در مکاتباتِ وی، بسیار مجالِ ظهور یافته است. عین القضات با تاویلی بر آیه کریمه «اَلا اِنَّهُمْ فِی مِرْیَهٍ مِنْ لِقَا ِ رَبِّهِمْ اَلا اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ٍ مُحِیطٌ» (فصّلت/54) کسانی را که از لقای پروردگار در شک هستند، کور می‌داند. کوران کسانی هستند که احاطه خداوند بر تمامی موجودات و از جمله بر وجود خود را نمی بینند؛ چه اگر این احاطه را می دیدند، مشاهده می کردند که خود جلوه ای از خداوند هستند. از نظر وی خداوند به واسطه احاطه ای که بر مظاهرش دارد، هم مرکز است و هم محیط. بنابراین تنها حق تعالی موجود است؛ اما نه به آن معنی که کاینات، سراب باشند. بلکه آنها جلوه های گوناگون وجود واحد هستند که قاضی آنها را گاهی حادث نامیده است. خداوند قدیم است به این معنی که فراتر از زمان است و همچنان که در ازل، خدا بود و چیزی با او نبود، در ابد و در حال نیز به همان گونه است.