نماد شناسی« باز» در نقد اسطوره‌ای – کهن ‌الگویی در ادبیّات عرفانی (مطالعه موردی: منطق ‌الطّیرعطّار و مثنوی مولانا )

در اسطوره‌های آفرینش بسیاری از اقوام بشری، آفرینش با کلمه و سخن آغاز می‌شود.اسطوره کهن الگوها هم چون لوح‌ فشرده گاه، نگرش‌ بشر را از آغاز تا بی‌زمان و بی‌مکان همراهی می‌کنند. در این ‌میان، پرندگان جایگاه وسیعی در نمادپردازی کهن‌الگوها دارند. کهن الگوی باز که با خورشید ارتباط دارد، مورد تّوجه عطار و مولانا قرارگرفته است و رمزی از حرکت انسان از نفس گیاهی و حیوانی به شاخص انسانی تا پرواز به عالم قدس و سیر در لامکان است. در بررسی های به عمل آمده: عطار در نماد باز به دو بُعد خیر و شر توجّه دارد و به شناخت انسان از ماهیّت خود می‌پردازد و می‌خواهد انسان خود را از دلبستگی به مردار دنیا رهاکند و سپس در مرحلۀ بالاتر از هم‌دمی با شاهان و جاه و مقام دل‌کنده‌، او را تا رسیدن به سیمرغ همراهی می‌کند. مولانا با‌ ‌نگرش ‌به ‌اسطوره کهن الگو‌ و ‌شیوۀ ‌پردازش‌ داستان های عطار، در‌ نگرش‌ عرفانی ‌بُعد ‌انسان‌کامل ‌را درتکمیل‌سفرمرغان به طور نمادین ذکرمی‌کند و نمونه‌هایی از باز انسان کامل ارائه می‌دهد. انسان کامل در نظر مولانا؛ نخست شامل انسان‌های هم دوره او چون شمس تبریزی، حسام الدین چلبی ‌وسپس اسطوره‌های دینی اند که از حقیقت محمدی سرچشمه می‌گیرند مانند علی (ع). در این روش با ذکر شواهد به روش کتابخانه‌ای فیش برداری به گونه استقرایی(جزء به کل) پرداخته‌ایم.

hawk symbolism as an archetype in mystical literature (case of study: attar’s mantegh al-tair and rumi’s masnavi)

in creation myths narrated by many human races, creation itself begins with word and speech. myth and archetypes accompany the human viewpoint from the beginning to infinity and beyond. among them, birds have a place in the symbolism of the archetypes e.g. the hawk archetype is related to the sun. in attar’s and rumi’s point of view it is a symbol of human movement in herbal and animal entities, an index to fly to the sanctum, and a journey into the unknown. in the following study attar by using the symbol of hawk, pays attention to the two dimensions of good and evil and deals with man in an instructive way and wants men to leave his attachment to the world and then go into a higher stage than accompaniment with kings and their position, even the position of their heart until he reaches simorgh. rumi completes the human dimension in his mystical didactic view by looking at the myth archetype and the way attar's stories are processed. in completing the journey, the birds are given as examples and the hawk provides the example of a perfect human. according to rumi’s works the perfect human being including the people of his time such as shams tabrizi, hosam al din chalabi and religious myths that originate from the mohammadiah truth, such as ali (as). in this paper, by mentioning the evidence, we have done the library method inductively.